صبح ساحل ، اجتماعی - سامیه طهورنیان:چندی است که جسته‌وگریخته رسانه‌ها و مطبوعات از آب‌شیرین‌کن‌های هرمزگان و حتی در برخی از نشست‌ها از تأسیس آب‌شیرین‌کن حوزه خزر می‌نویسند و با توضیحات کوتاه و بلند سعی در شناساندن این سیستم بر مردم رادارند. به‌راستی راه برون‌رفت از بحران محیط زیستی و بحران کم‌آبی، آب‌شیرین‌کن‌ها هستند؟

ذخایر آب جهان در حدود 305/1 میلیارد کیلومتر مکعب است که از این مقدار 97 درصد آن را آب‌های شور دریاها و اقیانوس‌ها هستند و تنها 3 درصد شیرین است.

ازاین‌رو بشر برای جبران کمبود آب شیرین خود دست به شیرین سازی همان 97 درصد آب‌شور زده است.

البته آب شیرین موجود هم به‌صورت نامتوازن در زمین پراکنده‌شده است.

این توزیع نامتوازن منابع آب شیرین، باعث شده است که دستیابی به روش‌هایی برای شیرین کردن آب و نمک‌زدایی از آب دریا یکی از دغدغه‌های اساسی کشورها به‌خصوص کشورهایی باشد که در نواحی گرم و خشک و کم باران کره زمین واقع هستند.

روش سیستم آب‌شیرین‌کن به چند صورت است که دو تا از مهم‌ترین آن‌ها پالایه کردن و دیگری تقطیر آب است. در مدل اول آب دریا را با فشار از غشاهای بسيار ريزی عبور می‌دهند آن‌چنان ريز كه حتی ويروس‌ها هم نمی‌توانند از سوراخ‌های آن عبور كنند چیزی ریزتر از مولکول نمک است.

در این روش مولكول‌های نمك از آب جدا می‌شوند و حاصل، آبی شیرین است. در گروهی ديگر از آب‌شیرین‌کن‌ها آب‌شور را بخار می‌كنند و دوباره سردش کرده همان كاری كه دستگاه‌های تقطير می‌کنند، اما روش کار این دستگاه‌ها مدنظر ما نیست؛ مهم چیزی است که از آن‌ها باقی می‌ماند. به‌جز آب شیرین، تلخابی  هم از دستگاه‌های آب‌شیرین‌کن باقی می‌ماند. درواقع این تلخاب‌ها که به‌عنوان پساب از دستگاه‌های آب‌شیرین‌کن باقی می‌ماند، بسیار گرم‌تر و شورتر از آب معمولی دریا است که دوباره وارد دریا می‌شود متأسفانه در برخی مراکز در سطح خشکی رها می‌کنند.

این تنها بعد منفی آب‌شیرین‌کن نیست، آب‌شيرين‌كن‌ها آب را با فشار به درون لوله‌ها پمپاژ می‌کنند که باعث می‌شود بسياری از موجودات ميكروسكوپی درياها (همچون پلانكتون‌ها)‌ و حتی سخت‌پوستان كوچك يا ماهی‌های ريز در برابر اين فشار سهمگين و مكندگی شديد آب از بین بروند و درنتیجه با افزایش تعداد آب‌شیرین‌کن‌های منطقه، زیست‌گاه بسیاری از موجودات بزرگ و کوچک از بین می‌رود و زنجیره طبیعت نامتعادل می‌شود.

تلخاب‌ عنوانی است که کارشناسان به این پسماندها اطلاق می‌کنند. تلخاب‌ها دمای حدود 18 تا 60 درجه سانتي‌گراد دارند‌. دمای ميانگين اطراف خروجي تلخاب‌ها همواره بالاتر از 30 درجه است که این عمدتاً به دلیل وجود نمک بسیار بالاست.

اين شوك حرارتی همه آبزيان را تا سر حد انقراض پيش می‌برد در شرایطی که دما موردنیاز آبزیان برای ادامه حیات 25 درجه است.

بالا رفتن دمای آب و کم شدن اکسیژن و رشد تصاعدی موجودات میکروسکوپی نمک دوست همه از عوامل بزرگ تهدیدکننده خلیج‌فارس هستند.

همچنین در ساخت تأسیسات آب‌شیرین‌کن از آلیاژ نیکل و مس استفاده‌شده است ازاین‌رو این عناصر وارد آب موجب مرگ‌ومیر آبزیان می‌شوند. 

مضرات آب شیرین کن ها از زبان مدیرکل دفتر زیست بوم های دریایی

به نقل از داود میرشکار مدیرکل دفتر زیست‌بوم‌های دریایی در رابطه با اثرات مخرب آب‌شیرین‌کن‌ها :اگر از آب‌شیرین‌کن‌هایی که تلخاب‌هایشان را به دریا رها می‌کنند، استفاده شود، مطمئناً ما زیست‌گاه‌ها و تالاب‌های ساحلی‌مان، یعنی زیست‌گاه‌هایی که در ساحل و اعماق بالاتر داریم را از دست خواهیم داد.

آب‌شیرین‌کن‌ها به ‌احتمال‌زیاد روی آب‌سنگ‌های مرجانی سخت در عمق‌های کمتر و آبسنگ‌های مرجانی نرم که در عمق‌های بیشتر قراردادند و همچنین روی گونه‌های کف زی تأثیر می‌گذارد.

داستان تلخ خلیج‌فارس تنها به چاه‌های آلاینده نفت ختم نمی‌شود بلکه بر اساس آخرین آمارها از 100 مرکز آب‌شیرین‌کن بزرگ دنیا، نزدیک به 80 عدد در حوزه خلیج ترس فعالیت دارند که روزانه بيش از یک‌میلیون و دويست هزار مترمكعب تلخاب به خليج‌فارس وارد می‌کنند.

امارات متحده 35 درصد، عربستان 34 درصد، کویت 14 درصد، بحرین 5 درصد و عمان 4 درصد از آب‌شیرین‌کن‌ها استفاده می‌کنند و در سال گذشته سوریه و عراق نیز اعلام کردند که درصدد احداث آب‌شیرین‌کن هستند. در حال حاضر هیچ‌کدام از کشورهای اطراف دریای خزر دستگاه آب‌شیرین‌کن ندارند.

دیگر عیب دستگاه‌های آب شیرین مصرف انرژی آن‌هاست. این دستگاه‌ها برای نمک‌زدایی انرژی زیادی مصرف می‌کنند که عمدتاً هم سوختشان فسیلی است ولی اخیراً هم برخی کشورها اقدام به استفاده از سوخت هسته‌ای و انرژی خورشیدی کرده‌اند. برای مثال عربستان روزانه ۲ میلیون بشکه نفت خام برای تأمین انرژی موردنیاز این تأسیسات اختصاص می‌دهد...

برخی کارشناسان معتقدند که انرژی هسته‌ای می‌تواند به‌عنوان راهی مؤثر برای شیرین کردن آب دریا و نمک‌زدایی به کار رود. نمک‌زدایی هسته‌ای ازنظر هزینه قابل‌رقابت با استفاده از سوخت‌های فسیلی است و همچنین انرژی بیشتری برای نمک‌زدایی فراهم می‌کند.

گرمای ایجادشده ناشی از گداخت هسته‌ای در قلب رآکتورهای نیروگاه‌های هسته‌ای تولید برق، برای شیرین کردن آب نیز استفاده کرد. از سوی دیگر حتی از برق حاصل از فعالیت این نیروگاه‌ها نیز می‌توان برای شیرین کردن آب دریا بهره برد اما همان‌طور که در جریان هستید برخی از این نیروگاه‌های هسته‌ای مواد خطرناک به درون آب می‌فرستند و معمولاً آب‌های نزدیک به مراکز هسته‌ای هیچ‌گاه مورد مصرف قرار نخواهند گرفت.

یکی دیگر از مشکلات دستگاه‌های آب‌شیرین‌کن نصب و نگهداری دشواری و استهلاک بالای آن است. در برخی نقاط برای کم کردن تخریب محیط زیستی از روش‌های مختلفی استفاده کردند ازجمله: شامل دفع به رودخانه‌ها و آب‌های سطحی، تبخیر پساب‌ها و تولید نمک جامد، تزریق پساب‌ها به درون چاه‌های عمیق، استفاده در تولید مواد اسفالت (saltcret)، استفاده در فرونشاندن گردوخاک، استفاده در کاهش یخبندان‌های جاده‌ای است که البته این روش‌ها همه باز به نحوی موجب شور شدن محیط می‌گردند.

اخیراً استفاده از جلبک‌های میکروسکوپی به‌عنوان یک‌راه حل زیستی با بهره‌وری اقتصادی بالا موردتوجه قرارگرفته است. گونه‌های متعددی از جلبک‌های سبز و سیانوفیسه میکروسکوپی در این خصوص موردمطالعه قرارگرفته‌اند و نتایج این مطالعات نشان داده است که این‌گونه ها قادرند در شوری‌های بالای این پساب‌ها و در معرض دمای بالا و شدت نور بهترین عملکرد تولید را داشته باشند.

برخی از گونه‌های همین جلبک قادر هستند میزان نمک‌های موجود در پساب‌های شدیداً شور را تا سه برابر کاهش داده و میزان شوری را به محدوده طبیعی رسانیده که مشکلی در دفع به دریا ایجاد نشود؛ اما بازهم اثرات تخریب جبران‌ناپذیر آب‌شیرین‌کن‌ها را در حد محسوسی کم نکرده است.

از طرفی نمک موجود در این پس آب‌ها آن‌قدر زیاد است که روی اکوسیستم دریا و مرجان‌ها تأثیر بسیار زیادی گذاشته است.

به‌طور کل مخالفان و موافقان طرح آب‌شیرین‌کن به دودسته‌اند. عده‌ای که می‌گویند که آلودگی کمی دارد و بر سیستم تأثیر نمی‌گذارد، زیرا جانداران آب به‌اندازه کافی بزرگ و زیاد هستند تا بتوانند ضربه را جذب کنند.

بعضی دیگر معتقدند که اثرات شبیه به نشت نفتی است که در آن بخشی از آب تا حد زیادی تحت تأثیر قرارگرفته و قابلیت گسترش را دارد؛ که البته به شواهد و تحقیقات بسیار دومی به نظر معقول به نظر می‌رسد.

وضعیت استان هرمزگان در استفاده از آب‌شیرین‌کن‌ها:

به گزارش واحد مرکزی خبر، بزرگ‌ترین آب‌شیرین‌کن کشور با گنجایش یک‌میلیون مترمکعب در شبانه‌روز در شهرک صنعتی خلیج‌فارس در غرب بندرعباس ساخته خواهد شد.

مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب هرمزگان گفت: این طرح، واحدهای آبگیری از دریا به ظرفیت چهار و هشت‌دهم میلیون مترمکعب در روز، شیرین سازی آب به ظرفیت 595 هزار مترمکعب در روز و واحد نیروگاهی به ظرفیت هزار و 68 مگاوات است.

هر چند که از پیشرفت های واقعی این پروژه اطلاعاتی در دست نیست و سالهاست که افتتاح آن به تعویق افتاده است.

فریدون همتی در نشست شورای حفاظت از منابع آب استان هرمزگان گفته است: در راستای تأمین آب شهرستان‌های بندرعباس و بندر خمیر، آب‌شیرین‌کن ۱۰۰ هزار مترمکعبی بندرعباس در حال احداث است که فاز نخست آن به‌زودی وارد مدار می‌شود و باقی‌مانده نیاز آبی این شهرستان‌ها نیز از آب‌شیرین‌کن دومی که در حال احداث است، تأمین خواهد شد.

همچنین در تاریخ 5 مهر 97 پروژه آب‌شیرین‌کن ۱۵ میلیون مترمکعبی در سال با حضور استاندار هرمزگان در پارسیان کلنگ زنی شد که خبرگزاری مهر گزارش مفصلی از این مراسم و همینطور ابعاد پروژه تهیه کرد.

هم‌چین طرح انتقال آب شیرین به استان کرمان و یزد که یک‌میلیون لیتر مکعب در حال اجراست که قرار است 40 هزار مترمکعب آب شیرین را به شبکه استان هرمزگان اضافه کند و شاید در سالهای آینده این مقدار به 100 هزار مترمکعب در شبانه‌روز برسد.

یادآور شویم که تمامی این افتتاح‌ها و احداث‌ها زمانی رخ‌داده است که تمامی کارشناسان محیط زیستی دنیا سعی بر کاهش یا متوقف کردن این آب‌شیرین‌کن‌ها رادارند.

دانشمندان اطلاعیه‌هایی را داده‌اند که تا پیدا شدن یک جایگزین مناسب و یا یک روش درست دفع پسماند از گسترش و یا احداث‌های جدید جلوگیری شود.

برای مثال در کالیفرنیا از احداث آب‌شیرین‌کن‌های جدید جلوگیری شده است بحران‌های آلودگی خلیج‌فارس حل که نشده است هیچ؛ در حال افزایش نیز هست.