شرق هرمزگان 21 دیماه 98 را فراموش نمیکند. شهرستانهای جاسک، بشاگرد و سیریک در سیل خسارت سنگینی دید. صدها نفر در جاسک خانههایشان دیگر جایی برای زندگی نبود. خانهها پر شد از گلولای اندوه و بیخانمانی. خودشان ماندند و خانه ترکخورده از خشم سیل. باران و رودخانههای فصلی در بشاگرد دست به دست هم دادند و راهها را تخریب کردند. روستائیان بیش از یک هفته در روستاهای این شهرستان محبوس شدند. زمین راهی برای کمک نگذاشته بود. زخم تخریب
سیل آنقدر عمیق بود که زور نیروهای امدادی به کمک نمیرسید. مدتها طول کشید تا مدیریت انسانی از پس این بحران طبیعی برآید. حالا یکسال از سیل میگذرد. اهالی «زاچ و داربست» هنوز چادرنشیناند. خانههای اهدایی به «سدیج و گابریک» هم تا سقف رسیده است و نیمهتمام رها شده. سیلزدگان آرامش پیش از سیل را به دست نیاوردند.
تکرار بحران
آذرماه سال 98 پارسیان و بستک قربانی سیل شدند. طبق گفتهی استاندار هرمزگان سیل 500 میلیارد تومان خسارت به غرب وارد کرد. ادارهکل بحران استان و دستگاههای اجرایی بار دیگر غافلگیر شدند. کمتر از یک ماه بعد، باوجود هشدار هواشناسی، اینبار سیل در شرق استان تکرار شد. سه شهرستان جاسک، سیریک و بشاگرد آسیب جدی دیدند. سیل اینبار به جان خانههای روستایی افتاد. راه بیش از 50 روستا در جاسک و بشاگرد مسدود شد. با اینکه خیلیها حجم بالای باران را دلیلی جاری شدن سیل میدانند اما برخی منابع آگاه به زیر آب رفتن روستاهای جاسک را باز کردن ناگهانی دهانه سد «جگین» میدانند. در فروردینماه سال 99، اینبار چندین روستای میناب بر اثر بارندگی و بازکردن دهانه سد «استقلال» میناب به زیر آب رفتند. «صبح ساحل» در گزارشی که 23 فروردین با عنوان «تکرار سهلانگاری مسئولان» منتشر شد، به بررسی این موضوع پرداخت. پس از آن «یوسف ملایی»، مدیرعامل آب منطقهای هرمزگان، در گفتوگوی ویژه خبری شبکه خلیج فارس درمورد سرریز شدن و باز کردن دهانههای سد، توضیح داد. طبق گفتهی او حجم بارشها کمسابقه و بیشتر از پیشبینیها بود. ملایی گفت که دریچههای تحتانی سد میناب با هماهنگی فرماندار شهرستان میناب و پس از 10 سال انجام شد. او انجام اینکار را همراه اثرات مثبت برای سفرههای زیرزمینی و فروچالههای میناب دانست. با اینکه استاندار هرمزگان سه روز پس از سیل شرق سال گذشته از جبران سریع خسارتها در مناطق سیلزده خبر داد اما زیرساختهای ارتباطی آن مناطق تغییر محسوسی نکردهاست. راههای روستایی بشاگرد مانند گذشته پس از هر بارندگی تخریب میشود. مردم مدتها بلاتکلیف در منطقه موقت بیرکلمی زندگی کردند. ماه گذشته خبر تصویب ساخت شهرک جدید دو روستا اهالی زاچ و داربست منتشر شد. تا آن روز اهالی همچنان باید در چادر زندگی کنند. ساکنان سدیج و گابریک نیز در نهایت چون توان اتمام ساخت خانههای احداثی را ندارند، به سقفهای ترک خورده خودشان بازگشتند.
بررسی تدابیر پیشگیرانه از بلایای طبیعی در گفتوگو با «مهرداد حسنزاده»، مدیرکل مدیریت بحران هرمزگان
شناسایی نقاط حادثهخیز استان
ادارهکل مدیریت بحران از سال گذشته تاکنون تحولات مدیریتی بسیاری را تجربه کردهاست. صندلی
مدیریت بحران هرمزگان چهار روز پیش از بحران سیل سال گذشته، خالی شد. «علیرضا صفاایسینی»، مدیرکل سابق این ادارهکل در 17 دیماه سال گذشته جان باخت. «عبدالحمید سعدینی»، پس از صفاایسینی، در 26 دیماه سال گذشته، به سرپرستی این ادارهکل منصوب شد. مدیریت بحران هرمزگان به مدت یک سال مدیرکل نداشت. در نهایت «مهرداد حسنزاده» در آبانماه سال جاری به صندلی ریاست نشست. حسنزاده میگوید در مدت زمان مدیریت اندکاش در ادارهکل بحران استان، اقدامهای پیشگیرانه بسیاری برای جلوگیری از بروز بلایای طبیعی انجام شدهاست. او میگوید جلسات بسیاری تشکیل و احتمال بحران در نقاط مختلف استان بررسی شدهاست. به بهانه سالگرد سیل سال گذشته در شهرستان بشاگرد، جاسک و سیریک، به سراغ او میروم. از اقدامهای پیشگیرانه این ادارهکل در برابر بلایای طبیعی میپرسم. این گفتوگو را در ادامه میخوانید.
21 دیماه سالگرد سیل سال گذشته در شرق هرمزگان بود. ادارهکل مدیریت بحران چه تدابیری برای پیشگیری از سیل در زمستان امسال اندیشیده است؟
بحران چهار گام، پیشبینی و پیشگیری، آمادگی، مقابله، بازسازی و بازتوانی دارد. هر بلای طبیعی هم سه مرحله قبل، حین و بعد دارد. اقدام اولیه در چرخه بحران خیلی مهم است. 31 مورد از 41 نوع بلای طبیعی موجود، در استان هرمزگان به وقوع میپیوندد. هرمزگان به نسبت استانهای دیگر مخاطرات طبیعی بیشتری دارد. سیل و زلزله، مخاطرات دریایی و کشاورزی و پدیده گردوغبار از بلایای طبیعی شناختهشدهتر هستند. نمیتوان تنها بر روی دو مورد سیل و زلزله زیاد در استان مانور داد.
علت وقوع سیل سال گذشته، تنها میزان زیاد بارندگی بود؟
خشکسالیهای پیدرپی سالیان گذشته، بارش باران و رودخانههای فصلی موجب سیل شدند. ساماندهی و لایروبی رودخانهها در این دو دهه اخیر با سرعت کمی انجام شده است. شاید چون باران زیادی نباریده بود و احساس نیاز نمیشد. دستگاههای متولی به دلیل خشکسالی خیلی به این موضوع توجه نکرده بودند. الگوی بارندگی نیز تغییر پیدا کرده است. متوسط بارش سالیانه استان بین 160 تا 200 میلیمتر است. استان 20 سال درگیر خشکسالی بودهاست. استان از وضعیت خشکسالی خارج نشدهاست اما شدت بارشها زیاد و در بازه زمانی کم اتفاق میافتد. بیش از سه چهارم مساحت استان سیلخیز است. برخی رودخانهها در استان مانند گز در سیریک، گابریک و سدیج در جاسک، هشتبندی در میناب و غیره ظرفیت وقوع سیل و روانآب را دارند. پیشرویهای زیادی در سالیان اخیر در حریم رودخانه انجام شدهاست. مسیر برخی رودخانهها تغییر یا مسدود شدهاست. شاید کسی فکر نمیکرد که روزی شاهد سیل باشیم.
چه عواملی موجب وقوع سیل در شهرها میشود؟
آبهای جاری و موجود در خورها. دفع این آبها در شهرها برای جلوگیری از سیل مهم است. بندرعباس شش خور دارد. خورها باید آب را پس از بارندگی و روانشدن سیلاب به دریا منتقل کنند. خورها باید لایروبی شود. سازههای آبخیزداری نیز در بالادست آنها باید احداث شود.
ستاد مدیریت بحران استان در حوزه سیل چه اقدامات پیشگیرانه تاکنون انجام داده است؟
شورای مدیریت بحران استان تشکیل شدهاست. درحالی است که هر سه ماه یکبار از لحاظ قانونی باید جلسه تشکیل شود اما از ابتدای سال تاکنون هشت جلسه مدیریت بحران تشکیل شده است. هدف از این جلسهها، ایجاد هماهنگی و آمادگی بیشتر در مقابل بلایای طبیعی بود. دستورالعملهای پیشگیرانه به دستگاههای اجرایی و مدیران بحران شهرستان، بخش و روستاها ارسال شدهاست. جلسه مدیریت بحران در سطح شهرستانها هم تشکیل شده است. نقاط سیلخیز در استان شناسایی شد. نقشههای پهنهبندی سیلاب استان بررسی شدهاست. پیگیری به روزرسانی دستگاههای هواشناسی استان نیز انجام شدهاست. از همه ظرفیتهای استان برای لایروبی رودخانههای پرخطر استفاده شدهاست. قول همکاری از آقای نوبخت، رئیس سازمان برنامه و بودجه کشور در بازدید دو هفته پیش از شهرستان جاسک نیز در این زمینه گرفته شد. احداث سازههای آبخیزداری در بالادست رودخانهها از اقدامهای دیگر بوده است.
برای پیشگیری از وقوع سیل در بستر رودخانهها چه اقدامهایی انجام شدهاست؟
یکی از اقدامات پیشگیرانه که سازمان مدیریت بحران در زمینه سیل شناسایی نقاط سیلخیز استان است. 77 رودخانه پرخطر در استان شناسایی شده است. اقدامهای حفاظتی بر روی برخی از این رودخانهها انجام شده و برخی در حال انجام است. این اقدامها شامل احداث سیلبند برروی سد، مانند شمیل و نیان در حاشیه شهر بندرعباس، است.
چه اقداماتی در مناطق سیلزده شرق استان انجام شدهاست؟
بازدید میدانی از مناطق سیلزده جاسک در دو هفته گذشته انجام شدهاست. برای بررسی روند بازسازی مناطق سیل زده جلسات کارشناسی برگزار شد. برخی دستگاهها مانند هلالاحمر در روزهای بحران سیل سال گذشته وظایف خود را انجام دادند. سازمانهایی مانند آب و برق نیز در یک ماه اول پس از سیل، همه تاسیسات آسیبدیده را ترمیم کردند. 295 منزل مسکونی آسیبدیده از سیل نیز احداث میشود. برخی واحدها در زمان یک سال تکمیل شدهاست. کلید یک خانه در روز سفر آقای نوبخت به صاحباش تحویل داده شد. دیوارهای حفاظتی در سدیج به بهره برداری رسیده و در گابریک درحال ساخت است. به دلیل بارندگی سنگین، پلهای این مناطق به شدت آسیب دیدهاست. عملیات مرمت، بهسازی و بازسازی راههای ارتباطی این مناطق نیز 70 درصد انجام شدهاست. این پروژه تا پایان سال، کامل به بهرهبرداری میرسد.
اقدامهای انجامشده، ساکنان مناطق سیلزده را به زندگی پیش از آن بازگردانده است؟
مردم کاملا به زندگی عادیشان بازگشتهاند. آب گرفتگی و ورود گلولای به خانهها آسیب سیل بود. 295 واحد خانه آسیب دیدند. نیروهای جهادی و امدادی در دوماه نخست، با کمک اهالی گلولای خانهها را تخلیه کردند. مردم مجدد به خانهشان بازگشتند. تسهیلات بانکی و بلاعوض به اهالی مناطق سیلزده تعلق گرفتهاست.
پیشبینی میکنید که امسال نیز در جاسک و بشاگرد سیل رخ دهد؟
بحران و خسارت بلایای طبیعی قابل پیشبینی نیست اما قابل پیشگیری است. امسال اقدامهای پیشگیرانه لازم انجام شدهاست. شاید یک سامانه بارشی در یک شبانه روز 250 میلیمتر بارندگی داشته باشد که خسارت زیادی همراه داشته باشد. اگر بارندگیها مانند چندین سال گذشته باشد، خسارت ناشی از سیل بعید به نظر میرسد. شورای مدیریت بحران در آن مناطق فعال است. نظارتهای میدانی نیز برای جلوگیری از خسارت مجدد انجام میشود.
هرمزگان از نظر احتمال وقوع زلزله پرخطر به شمار میآید؟
بله. استان هرمزگان در منطقه زمینساختی هرمز و مکران قرار دارد. این استان براساس تقسیمبندی زمینساختی کمیته ملی، در فصل مشترک جنوب شرق زاگرس، خورگو و مکران جای دارد. مناطق مختلفی از استان در معرض خطر وقوع زلزله قرار دارند. بندرعباس از شمال، پارسیان از شرق، قشم از غرب، بندرخمیر از شمال، حاجیآباد از شمال و جنوب غرب، فین و زیارتعلی از شهرهایی هستند که در محدوده گسل قرار دارند. علاوهبراین سکونتگاههایی در استان مانند انگوران، میناب و سیاهو روی پهنه گسل واقع شدهاند. نقاط حادثهخیز زلزله در استان شناسایی شدهاست. 125 سکونتگاه روستایی در استان وجود دارد که روی گسل یا در حریم گسلاند. در سال جاری 85 زمین لرزه بیش از 3 ریشتر در استان اتفاق افتادهاست. بندرعباس 29، بستک 18 و حاجیآباد با 10 مورد بیشترین زلزلهها را تجربه کردند. این زنگ خطر است. این آمار نشان میدهد که هرمزگان یک استان لرزهخیز است.
چه اقدامهایی برای پیشگیری از خسارت زلزله در شهرهای آسیبپذیر استان انجام شدهاست؟
شهرهای استان به ویژه بندرعباس در مقابله زلزله بسیار آسیبپذیرند. بندرعباس بافت فرسوده زیادی دارد. سکونتگاههای غیررسمی و حاشیهای آسیب پذیر بسیاری در بندرعباس وجود دارد. در بحث نوسازی و بازسازی شهری در سالهای گذشته باید اقدامهای لازم انجام میشد. اگر زلزله بزرگی رخ دهد، آمار تلفات در این شهر بالا خواهد بود. سازمان مدیریت بحران به مقاومسازی سازهها در بخشهای مختلف تجاری و مسکونی تاکید دارد. به شهرداران و ناظران فنی، که متولی صدور پروانه ساختاند، تاکید شده که نظارت کافی بر استفاده از مصالح استاندار در سازههای احداثی داشته باشند. بررسیهای انجام شده نشان داد که دستگاههای شتابنگار در سطح استان قدیمیاند. پیگیر ارتقا این دستگاهها هستیم. در آذرماه 12 دستگاه شتابنگار برخط در شرق استان نصب شد. بهمنماه این دستگاهها در غرب و شمال استان هم نصب میشود. در برخی مناطق شهر بندرعباس مانند شهرک پیامبر اعظم چون تراکم جمعیتی بالایی دارد نیز دستگاه زلزله نگار نصب شدهاست. به دلیل اهمیت آموزش، امسال به دلیل کرونا، مانور زلزله در شبکه شاد به صورت مجازی برگزار شد. ویدئوهای اموزشی بسیاری نیز در فضای مجازی منتشر شده است.
برای پیشگیری خسارت ناشی از سیل و زلزله مردم باید به چه نکاتی توجه کنند؟
مجموعه مدیریت بحران هشدارهایی در زمینههای مختلف کشاورزی، هواشناسی و دریایی صادر میکند. این هشدارها سطحبندیهای مختلفی چون زرد، نارنجی و قرمز دارد. این هشدارها از راههای مختلف منتشر میشود. . تنها مرجع رسمی اطلاعرسانی در حوزه بحران، سازمان مدیریت بحران استان است. در این ماه درمورد کاهش محسوس دما و وزش شدید باد هشدار داده شد. برخی از کشاورزان هشدار را جدی گرفتند و اقدامات پیشگیرانه از خسارت را انجام دادند. برخی دیگر اما جدی نگرفتند و به محصولاتشان خسارت جدی وارد شد. از مردم درخواست داریم که هشدارها را جدی بگیرند. در زمان سیل همکاری کنند. در بارندگی گذشته به دلیل بیتوجهی به هشدارها، دو نفر در پارسیان و سیریک جان باختند. برای حفاظت در برابر بلایای طبیعی خود را بیمه کنند.