«گاهی مواقع احساس می‌کنم در یک جنگل بزرگ هستم و نمی‌دانم به کجا می‌روم؛ ولی به طریقی به بالای تپه‌ای می‌رسم و می‌توانم همه چیز را واضح‌تر ببینم. آنچه آن‌گاه رخ می‌دهد، واقعاً هیجان انگیز است». این نقل قولی است از مریم میرزخانی  که در مصاحبه با «پاپیولار ساینس» از وی نقل شده است. مریم میرزاخانی ریاضی‌دان ایرانی و استاد دانشگاه استنفورد بود. او در سال ۲۰۱۴ به دلیل کار بر دینامیک و هندسه سطوح ریمانی و فضاهای پیمانه‌ای آن‌ها، برنده مدال فیلدز شد. این مدال بالاترین جایزه در ریاضیات است. وی تنها زن و اولین ایرانی برنده مدال فیلدز است. زمینه تحقیقاتی او مشتمل بر نظریه تایشمولر، هندسه هذلولوی، نظریه ارگودیک و هندسه هم‌تافته بود. مریم میرزاخانی در دوران تحصیل در دبیرستان فرزانگان تهران، برنده مدال طلای المپیاد جهانی ریاضی در سال‌های ۱۹۹۴ در هنگ‌کنگ و ۱۹۹۵ در کانادا شد. در این سال به‌عنوان نخستین دانش‌آموز ایرانی نمره کامل را به دست آورد. وی نخستین دانش‌آموز ایرانی بود که دو سال مدال طلا گرفت. او سپس در سال ۱۹۹۹ مدرک کارشناسی خود را در رشته ریاضی از دانشگاه شریف و دکتریِ خود را در سال ۲۰۰۴ از دانشگاه هاروارد، به سرپرستی «کورتیس مک‌مولن«، از برندگان مدال فیلدز، گرفت. از مریم میرزاخانی به‌عنوان یکی از ده ذهنِ جوان برگزیده سال ۲۰۰۵ از سوی نشریه پاپیولار ساینس در آمریکا و ذهن برتر در رشته ریاضیات تجلیل شد.  میرزاخانی برنده جوایزی چون «ستر»، از انجمن ریاضی آمریکا در سال ۲۰۱۳ بود. سالروز تولد مریم میرزاخانی ۲۲ اردیبهشت از سوی اتحادیه بین‌المللی انجمن‌های ریاضی جهان با پیشنهاد کمیته بانوان انجمن ریاضی ایران به عنوان روز جهانی زن در ریاضیات نام‌گذاری شد.

 

مریم میرزاخانی در ۲۲ اردیبهشت ۱۳۵۶ در تهران به دنیا آمد. پدرش احمد میرزاخانی مهندس برق و رئیس هیئت مدیره مجتمع آموزشی نیکوکاری «رعد» بود. او با اتمام تحصیلات ابتدایی با شرکت در آزمون ورودی مدارس «سمپاد»، وارد دبیرستان فرزانگان تهران شد. مریم میرزاخانی در سال سوم و چهارم دبیرستانش، موفق به کسب مدال طلای المپیاد ریاضی کشوری شد. بعد از آن در سال ۱۹۹۴ در المپیاد جهانی ریاضی هنگ کنگ با امتیاز ۴۱ از ۴۲ مدال طلای جهانی گرفت. سال بعد، در المپیاد جهانی ریاضی کانادا میرزاخانی با نمره کامل، رتبه اول طلای جهانی را به دست آورد. مریم به همراه «رویا بهشتی»، اولین دخترانی بودند که به تیم المپیاد ریاضی ایران راه یافتند. مریم اولین دختری بود که در المپیاد ریاضی ایران طلا گرفت. هم‌چنین اولین کسی بود که دو سال مدال طلا گرفت. او اولین دانش‌آموز شرکت‌کننده از ایران بود که در آزمون المپیاد ریاضی نمره کامل گرفت. میرزاخانی دوره کارشناسی را در دانشگاه صنعتی شریف طی کرد. در این دوره، اثبات ساده‌ای برای قضیه شُر یافت که در ماه‌نامه انجمن ریاضی آمریکا چاپ شد. مک‌مولن او را در دوران تحصیلش در هاروارد این‌طور به یاد می‌آورد که بر سر کلاس‌هایش سوال‌های زیادی می‌پرسید و با عجله به فارسی یادداشت برمی‌داشت. او سرانجام در سال ۲۰۰۴ از دانشگاه هاروارد دکترا گرفت. «بهرنگ نوحی»، استاد دانشگاه کوئین مری در مورد میرزاخانی می‌گوید: «به محض اینکه خانم میرزاخانی در هاروارد شروع کرد، مشخص بود که کارش خوب و تز دکترایش یک تز انقلابی است». بعد از اخذ دکترا، میرزاخانی با عنوان استادیار در دانشگاه «پرینستون»، به تدریس مشغول شد. میرزاخانی تا سال ۲۰۰۸ در پرینستون ماند و در این مدت به درجه استادتمامی ارتقا یافت. سپس به استنفورد رفت و از اول سپتامبر ۲۰۰۸ در ۳۱ سالگی به عنوان استادتمام این دانشگاه به کار مشغول شد.

مریم میرزاخانی به همراه ۹ محقق برجسته دیگر در چهارمین نشست ۱۰ استعداد درخشان نشریه پاپیولار ساینس در آمریکا تقدیر شدند. به نوشته «یواس‌ای تودی»، این فهرست ۱۰ نفره شامل محققان و نخبگان جوانی است که در حوزه‌های ابتکاری مشغول به فعالیت هستند. با این حال معمولاً از چشم عموم پنهان مانده‌اند. این فهرست بر اساس پیشنهادهای ارائه شده از سوی سازمان‌های گوناگون، رؤسای دانشگاه‌ها و ناشران انتشارات علمی برگزیده شده‌اند. این محققان برجسته جوان در حوزه‌های گوناگونی از گرافیک رایانه‌ای تا ریاضیات و علوم ربوتیک، افق‌های تازه‌ای در مرزهای جهان اطراف ما گشوده‌اند که مریم میرزاخانی ریاضیدان ۳۹ ساله ایرانی یکی از آن‌هاست.

 میرزاخانی در سال ۱۹۹۹ موفق به کشف راه عملی برای محاسبه حجم رمزهای جایگزین فرم‌های هندسی هذلولوی شد که مدت‌های طولانی نامعلوم بود. در سال ۲۰۱۰ میرزاخانی، حدس «شار زلزله» ویلیام ترستن بر روی فضاهای تایشمولر را که مدت‌ها پرسشی بی‌پاسخ در ریاضی بود به اثبات رساند. میرزاخانی در سال ۲۰۱۴ به همراه «الکس اسکین» و «امیر محمدی» طرح بسیار مهمی را  به اثبات رساند.

 

   

  

 

مریم میرزاخانی در سال ۲۰۱۴ برنده «مدال فیلدز» شد که بالاترین نشان علمی رشته ریاضیات است. این مدال هر چهار سال یک‌بار به دانشمندان برگزیده زیر ۴۰ سال اهدا می‌شود و از آن به نوبل ریاضیات نیز تعبیر می‌شود. «چیره‌دست در گستره قابل توجهی از تکنیک‌ها و حوزه‌های متفاوت ریاضی، او تجسم ترکیبی کمیاب است از توانایی تکنیکی، بلندپروازی جسورانه، بینش وسیع و کنجکاوی ژرف». این توصیف کمیته رسمی این جایزه از میرزاخانی بود. حسن روحانی، رئیس‌جمهور وقت ایران، در تاریخ ۲۲ مرداد ۱۳۹۳ در پیامی، ضمن تقدیر از میرزاخانی، دریافت مدال فیلدز را به وی تبریک گفت. «جیمز کارلسون»، پروفسور شناخته‌شده انستیتو ریاضیات کِلی درباره میرزاخانی گفت: «میرزاخانی در یافتن ارتباطات جدید، عالی است. او می‌تواند به‌سرعت از یک مثال ساده به دلیل کاملی از یک نظریه ژرف و عمیق برسد». «رامین تکلو»، استاد ریاضی دانشگاه ایلینوی شیکاگو نیز، گفت: «مریم میرزاخانی حتی بدون گرفتن فیلدز هم در میان معروف‌ترین ریاضی‌دانان جهان بوده‌است». «یورگ کرامر»، رئیس اتحادیه ریاضی‌دانان آلمان، و «گونتر زیگلر»، استاد ریاضی دانشگاه آزاد برلین، به میرزاخانی تبریک گفتند. همچنین نشریات آلمانی چون اشپیگل، فرانکفورتر آلگماینه تسایتونگ، زوددویچه تسایتونگ، تاگس اشپیگل و برخی رسانه‌های دیگر در مطالب جداگانه‌ای به این موضوع پرداختند.

 

«یان وندراک»، همسر مریم میرزاخانی، درباره او به رسانه‌ها گفت: «هنگامی که در دانشگاه بوستون با او آشنا شدم، اصلا نمی‌دانستم که یک ستاره است. او مشغول نوشتن چند تحقیق بود. من کم‌کم او را شناختم. بیشتر اوقات او درباره خودش حرف نمی‌زد بلکه درباره آثار ریاضیدانانی صحبت می‌کرد که از مطالعه آن لذت می‌برد.  به نظر می‌رسید مریم نقشه‌های زیادی داشت که انجام آن‌ها صدها سال طول می‌کشید. من همیشه متعجب بودم که او چطور می‌توانست این‌همه کار را باهم انجام دهد». مریم در سال ۱۳۸۴ با یان واندراک ازدواج کرد. یان نیز دانشیار ریاضی دانشگاه استنفورد و پژوهشگر سابق علوم رایانه نظری مرکز تحقیقات آی‌بی‌ام و اهل جمهوری چک بود. حاصل این ازدواج، دختری به نام آناهیتا است. همسر میرزاخانی در بخشی از سخنرانی‌اش به مناسب سالگرد مریم گفت: «طی سال‌های اخیر او نامه‌های زیادی از سراسر دنیا دریافت کرد. دخترکانی که از او می‌پرسیدند از کجا الهام گرفته تا این همه تحقیق را انجام دهد یا اینکه چطور به نخستین زن برنده مدال فیلدز تبدیل شد. او این سوال را چندان دوست نداشت. سوال درست آن بود که چطور او کارش را این‌قدر دوست داشت. جواب این سوال «بی‌خیالی» بود. او تا اندازه‌ای به جایزه‌ها اهمیت می‌داد که احترام همکارانش را به ارمغان آورد. اما به شهرت اهمیتی نمی‌داد. مریم در نهایت می‌خواست کار خود را انجام دهد و مشکلات را حل کند. میرزاخانی علاقه‌ای به قرار گرفتن زیر ذره‌بین رسانه‌ها نداشت. مصاحبه‌های زیادی از او منتشر نشده‌است. 

 

    

  

اسفند سال ۱۳۷۶ بود که اتوبوس حامل دانشجویانِ ریاضی شرکت‌کننده در بیست و دومین دوره مسابقات ریاضی دانشجویی از اهواز راهی تهران بود. مریم میرزاخانی، ایمان افتخاری و حسین نمازی در مسابقه رتبه اول کشور را کسب کرده بودند. در حادثه‌ای که پیش آمد، اتوبوس به دره سقوط کرد. شش دانشجوی ریاضی دانشگاه شریف، جان باختند که اغلب از برگزیدگان المپیادهای ریاضی ملی و بین‌المللی بودند. مریم میرزاخانی از جمله بازماندگانِ این سانحه بود. در تیر ۱۳۹۶ میرزاخانی به دلیل ابتلا به سرطان در بیمارستانی در آمریکا بستری شد. میرزاخانی از چهار سال قبل به سرطان پستان مبتلا بود و این سرطان به مغز استخوان او سرایت کرده‌بود. او در ۲۳ تیر ۱۳۹۶ در سن ۴۰ سالگی در بیمارستانی در کالیفرنیا درگذشت. 

کتابخانه اصلی دانشکده ریاضیات شریف به افتخار پروفسور میرزاخانی به نام او نامگذاری شد. ساختمان آمفی‌تئاتر و کتابخانه دبیرستان فرزانگان ۱ تهران نیز به افتخار مریم میرزاخانی، دانش‌آموخته این مرکز، در تیر ماه سال ۱۳۹۶ نام یکی از ساختمان‌های این دبیرستان را به نام او تغییر داد. خانه ریاضیات اصفهان نیز به افتخار این دانشمند بلند پایه ایرانی، در بیستم مرداد ۱۳۹۵ تالار همایش‌ها و کنگره‌هایش را به نام وی، نامگذاری کرد. 

منابع: تابناک، باشگاه خبرنگاران جوان، ایسنا، عصر ایران، خبرگزاری مهر، میکرو پلنت، انتخاب، فرانسه مدیا