رژیم بعثی عراق در طول دوران جنگ تحمیلی بارها و بارها مناطق مسکونی کشور را مورد حمله هوایی قرار داد اما فجیع‌ترین جنایت این رژیم استفاده از سلاح شیمیایی در این حمله‌ها و دردناک‌تر از آن، غلفت جامعه جهانی از این جنایات بود. به مناسبت سالروز بمباران شیمیایی حلبچه، نگاهی به بمباران شیمیایی در جنگ تحمیلی می‌اندازیم.

 آمار شهدای دفاع‌مقدس

آمار شهدای دفاع مقدس ۲۱۳ هزار و ۲۵۵ نفر است که از این تعداد ۱۵۵ هزار و ۸۱ نفر در جبهه‌های جنگ و ۱۶ هزار و ۱۵۴ نفر بر اثر حمله‌های هوایی و توپخانه‌ای دشمن به شهرها و مناطق مسکونی، ۱۱ هزار و ۸۱۴ ﻧﻔﺮ ﺩﺭ ﺣﻮﺍﺩﺙ ﻣﺘﻔﺮﻗﻪ و ۹ هزار و ۸۸۹ نفر در سایر موارد به شهادت رسیدند اما استفاده این رژیم از سلاح شیمیایی در جبهه‌ها و حتی مناطق مسکونی صفحه دردناک‌تر هشت سال مقاومت ملت ایران در برابر تهاجم رژیم بعثی عراق بود. شمار زیادی از شهروندان غیرنظامی در بمباران شیمیایی شهرهای «سردشت» و «اشنویه» در آذربایجان‌غربی، «حلبچه» در اقلیم کردستان عراق و روستاهای مریوان در استان کردستان بر اثر استنشاق گازهای شیمیایی جان خود را از دست دادند و طبق آخرین بررسی‌ها رژیم بعثی عراق در طول هشت سال دفاع مقدس با استفاده از ۶ هزار بمب شیمیایی در قالب ۲۴۲ نوبت بمباران، جنایت‌های گسترده‌ای را مرتکب شد که تنها بخش کمی از این جنایت در رسانه‌های غربی منعکس شد. استفاده مکرر این رژیم از سلاح‌های شیمیایی و سکوت جامعه جهانی از این جنایت ثابت کرد که دولت‌های غربی بر خلاف معاهده‌های بین‌المللی این سلاح‌ها را در اختیار رژیم بعثی عراق قرار داده‌اند و هنوز هم پرونده‌های سنگین این جنایت ضدبشری در دادگاه‌های بین‌المللی به نتیجه نرسیده و سازمان‌های مدافع حقوق بشر تاکنون در این زمینه سکوت کرده‌اند. در مجموع ۲۰۷ شرکت اروپایی از جمله شرکت‌هایی از کشورهای هلند، آلمان و فرانسه در دوران جنگ تحمیلی به رژیم بعث عراق سلاح کشتار جمعی شیمیایی فروختند که بعدها دادگاه بین‌المللی «لاهه» جنایت بمباران شیمیایی صدام را نسل‌کشی علیه بشریت اعلام کرد و به آن رای داد.

 نخسین حمله شیمیایی به ایران

نخستین حمله شیمیایی عراق علیه ایران در بیست و سوم دی ۱۳۵۹ در ۵۰ کیلومتری غرب ایلام صورت گرفت و سکوت مجامع بین‌المللی پس از این رویداد سبب شد تا این رژیم به استفاده از سلاح‌های کشتار جمعی ادامه و از آن پس به صورت مستمر نواحی گوناگون ایران و مناطقی از عراق را مورد هجوم سلاح‌های شیمیایی قرار دهد. هفتم تیر سال ۱۳۶۶ رژیم بعثی عراق با استفاده از بمب‌های شیمیایی چهار نقطه پرازدحام سردشت را بمباران کرد که در این حمله ناجوانمردانه، ۱۱۹ نفر از ساکنان غیرنظامی شهر شهید و بیش از هشت هزار نفر نیز در معرض گازهای سمی قرار گرفتند و دچار مصدومیت شیمیایی شدند.

کشتار حلبچه 

با پیروزی رزمندگان اسلام در عملیات والفجر 10 و آزادسازی بسیاری از مناطق کردنشین از جمله شهر استراتژیک حلبچه، و استقبال مردم شهرها و روستاها از طلیعه سپاهیان نور و آزادی، رژیم بعثی عراق در یک اقدام غیرانسانی، به قصد انتقام‏گیری از این شکست، شهر حلبچه و اطراف آن را هدف بمب‏های شیمیایی قرارداد. آن رژیم با ارتکاب به این عمل ضد بشری، هیروشیمای دیگری آفرید و برگ سیاه دیگری بر پرونده سراسر ننگ خود افزود. در این فاجعه بزرگ، حدود پنج هزار کرد عراقی به شهادت رسیده و هفت هزار تن دیگر مصدوم شدند. فاجعه حلبچه علاوه بر جنبه‏های انسانی و اخلاقی، زیان‏هایی در روابط خارجی رژیم بعثی عراق در پی داشت و حتی بسیاری از حامیان آن را برآشفته کرد. انعکاس صحنه‏های دلخراش قربانیان گازهای سمّی حلبچه در سراسر جهان، موقعیت بین‏المللی رژیم عراق و حامیان وی را بسیار تضعیف نمود. اعزام خبرنگاران خارجی به ایران و بازدید از منطقه، تدریجاً ابعاد این جنایت دهشتناک را افشا کرد و واکنش‏های متعددی را برانگیخت. به کارگیری سلاح‏های شیمیایی از سوی عراق در حالی صورت می‏گرفت که این کشور جزو 120 کشور امضا کننده پروتکل ژنو راجع به منع استفاده از سلاح‏های سمی و خفه کننده قرار داشت. تا حدود پس از یک ماه از بمباران حلبچه، بازتاب آن در رسانه‏های خبری خارجی مشاهده می‏شد. لیکن با اتمام حملات عراق به شهرهای ایران و نیز اعزام نمایندگان ایران وعراق به سازمان ملل و مذاکره با دبیرکل سازمان ملل، تدریجاً از جنایات عراق در حلبچه همه چیز به فراموشی سپرده شد.

 در ساعت ۲ بعدازظهر روز ۲۵ اسفند ۱۳۶۶ در حالی که فقط ۲ روز از آزادی حلبچه در عملیات والفجر ۱۰ می‌گذشت، ۵۰ فروند میراژ بمب‌افکن و هواپیمای سوپر اتاندارد فرانسوی رژیم بعث عراق با حرکت از افق غرب آسمان آبی حلبچه و گردش به سمت جنوب، هر یک، ۴ بمب شیمیایی ۵۰۰ کیلویی را بر سر مردم بی‌پناه کُرد ریختند. درعرض چند دقیقه ابر زردرنگی بر آسمان حلبچه سایه انداخت و تراژدی جنگی و انسانی بی‌مانندی پس از جنگ جهانی دوم رخ داد.   حلبچه در ۱۵–۱۰ کیلومتری مرز ایران و ۲۲۵ کیلومتری شمال شرقی بغداد است. این شهر در منطقه شهرزور عراق واقع است.

سطح وسیع و حجم گسترده رژیم بعث عراق در استفاده از تسلیحات شیمیایی علیه مردم کرد و بی‌پناه حلبچه چنان بود که پروفسور اوبن هندریکس، رئیس آزمایشگاه سم‌شناسی بیمارستان گان فلاندر بلژیک گفت که عراق از 3 نوع گاز مختلف علیه حلبچه استفاده کرده است. این گازها شامل گاز خردل (ایپریت)، گازهای اعصاب (تابون، سارین یا سومان)، VX و گاز سیانوژن هستند.

این عوامل شیمیایی از طریق کشورهای غربی و با واسطه‌گری فرانس فان آن‌رات هلندی به دست عراق رسیده بود. ابعاد جنایت جنگی رژیم بعث علیه بشریت در حلبچه آنچنان گسترده بود که به‌رغم سکوت رسانه‌ای غرب، موقعیت بین‏ المللی عراق و حامیان غربی و عربی وی را بسیار تضعیف کرد. دیپلماسی فعال ایران برای رسانه‌ای ساختن این جنایت، واکنش‌های بسیاری را در عرصه بین‌المللی برانگیخت.

  تلفات جانی در حلبچه

این حمله نزدیک به ۳۲۰۰ تا ۵۰۰۰ نفر را کشت و نزدیک به ۷۰۰۰ هزار تا ۱۰۰۰۰ هزار نفر را زخمی کرد که اکثراً از غیرنظامیان بودند؛ صدها تن دیگر بر اثر عواقب، بیماری‌ها و نقص جسم در هنگام تولد در سال‌ها پس از حمله کشته شدند. حادثه‌ای که به صورت رسمی به عنوان نسل‌کشی مردم کرد عراق شناخته شد و هنوز به عنوان بزرگترین حملهٔ شیمیایی مستقیم به یک منطقهٔ شهرنشین در تاریخ باقی‌مانده‌است.

منابع: ایرنا/تسنیم/بیتوته/آخرین خبر/ صداوسیما