27 رمضان، سالروز رحلت «محمدباقر مجلسی»؛

نگاهی به زندگی‌نامه صاحب كتاب سرشناس«بِحارُالانوار»



علامه «محمدباقر مجلسی»، دانشمند بزرگ دوران صفوی که در اصفهان متولد شد. وی درس و بحث را از چهارسالگی نزد پدر عالمِ خود آغاز كرد و بر اثر نبوغ و استعداد خارق العاده، در چهارده سالگی از ملاصدرا اجازه‌ی روایت گرفت. علامه شوشتری، میرزای جزایری، شیخ حُرِّ عاملی و ملامحسن فیض كاشانی از جمله اساتید ایشان بودند. وی در اندك زمانی بر صرف، نحو، معانی، بیان، لغت، ریاضی، تاریخ، فلسفه، حدیث، رجال، درایه، اصول، فقه و كلام احاطه ی كامل پیدا كرد و سرآمد همگان گردید. علامه مجلسی پس از رحلت پدر بزرگوار خود به تدریس پرداخت و تالیفات متعددی را به انجام رساند. جمع آوری احادیث و روایات اهل بیت(ع)، علامه مجلسی را به فكر تالیف كتاب گرانسنگ «بحارالانوار» انداخت و آن را در یكصد و ده جلد، تدوین كرد. تعداد تالیفات علامه را ششصد جلد ذكر كرده اند.

 پدر علامه

«ملا محمدتقی مجلسی اصفهانی»، مشهور به مجلسی اول، پدر علامه «محمد باقر مجلسی»، از بزرگان علمای شیعه و مفاخر دانشمندان اواسط عصر صفوی است. او از شاگردان بزرگ شیخ بهایی رحمه الله بود و در علوم اسلامی، از سرآمدان روزگار خود به شمار می رفت، به طوری که علامه محمد باقر مجلسی، درس و بحث را از چهارسالگی نزد او آغاز کرد و بیشترین استفاده علمی را از او بُرد. شیخ حر عاملی در کتاب امل الآمِل، از او با عنوان فاضل، عالم، محقق، متبحر، زاهد، عابد، ثقه، متکلم و فقیه یاد می کند. بعضی از آثار او عبارت است از: شرح صحیفه سجادیه، حدیقة المتقین و شرح منْ لایحضره الفقیه. ملا محمد تقی مجلسی در 1003 یا 1004 هجری قمری در اصفهان به دنیا آمد و در سال 1070 دیده از جهان فروبست.

تولد

در سال 1037 هجری قمری، در پایتخت صفویان، اصفهان، کودکی چشم به جهان گشود که او را «محمدباقر» نامیدند. پدرش محمدتقی مجلسی، مشهور به مجلسی اول، از عالمان بزرگ عهد صفوی بود و مادرش دختر صدرالدین محمد عاشوری، از پرورش یافتگان خاندان علم و فضیلت بود. جالب این جاست که با محاسبه حروف ابجد، 1037 با جمله «جامع کتاب بحارالانوار» مشهورترین کتاب علامه مجلسی برابر می شود. علامه محمدباقر مجلسیکه سومین پسر مجلسی اول است، در عصر مرجعیت میرداماد، فقیه و فیلسوف نامی دوران شاه عباس به دنیا آمد و با توجه به اقتدار دولت ایران، در آرامش و امنیت شهر اصفهان به سن رشد رسید.

 

تحصیلات

مرحوم علامه«محمد باقر مجلسی»، درس و بحث را از چهارسالگی آغاز کرد. نبوغ سرشار و شگفت او به حدی بود که در چهارده سالگی، از فیلسوف بزرگ اسلام مرحوم ملاصدرا اجازه روایت گرفت. علامه مجلسی که به دانستن عشق می ورزید، در اندک زمانی در علوم گوناگون حوزه درسی آن زمان، مثل صرف و نحو، معانی و بیان، لغت و ریاضی، تاریخ و فلسفه، حدیث و رجال، درایه و اصول، و نیز فقه و کلام به درجه استادی رسید و در بعضی از این دانش ها، کتاب های سودمندی به رشته تحریردرآورد.

 

  

   

 

     

  

 فعالیت‌های اجتماعی سیاسی 

وی با تربیت شاگردان و آثار پر تعداد خود که بسیاری از آن‌ها را به زبان فارسی و برای استفاده عموم مردم نگاشت، بر فرهنگ شیعی و روش‌های علمی علمای پس از خود تاثیر گذاشت. وی به دلیل همکاری با حکومت صفویان و نقش بارز سیاسی و اجتماعی‌اش در آن دوران از شهرت زیادی برخوردار بود. وی منتقد صوفیه بود و با تصوف خانقاهی مخالفت می‌ورزید و در دوران سلطنت شاه سلیمان صفوی به مقام «شیخ الاسلام» رسید و در دوران سلطان حسین صفوی صاحب نفوذ بود.

 

 خاندان مجلسی

شهرت این خاندان به نام مجلسی را به دلیل داشتن مجالس پر شور توسط جد آنان یا به دلیل تخلص مجلسی در اشعار جدش دانسته‌اند. نقل دیگر آن است که چون محمدتقی در روستای «مجلس» اصفهان می‌زیسته است، این خاندان به مجلسی معروف شدند. نیای خاندان مجلسی حافظ ابونعیم اصفهانی از محدثان و حفاظ است. پدربزرگ محمد باقر، ملا مقصود نیز اهل شعر، ادب و فضل بوده است. جده پدری مجلسی دختر کمال الدین شیخ حسن عاملی نطنزی اصفهانی است. محدث نوری برادران مجلسی، میرزا عزیزالله و ملا عبدالله را ستوده است. آمنه بیگم مشهورترین خواهر مجلسی همسر ملا صالح مازندرانی و عالم دینی بوده است.

 

 جایگاه و اهمیت علمی

علامه مجلسی در علوم مختلف اسلامی مانند تفسیر، حدیث، فقه، اصول، تاریخ، رجال و درایه تخصص داشت و به نگارش آثاری در این زمینه‌ها پرداخت. او نویسنده‌ای بسیار پر کار بود و بر اساس برخی محاسبات، در طول حیات علمی خود (بعد از دوران بلوغ) به طور متوسط روزانه ۶۷ سطر می‌نوشت که هر سطر به طور متوسط ۵۰ کلمه داشته است.

علامه مجلسی بیش از هر چیز به نگارش مجموعه‌های حدیثی علاقه داشت و از میان کتاب‌های او بحارالانوار‌ که مجموعه بزرگی از احادیث امامان شیعه است،‌ بیش از همه شهرت دارد. بازگشت به متون حدیثی و جمع آوری مجموعه‌های حدیثی و نیز شرح کتب حدیثی گذشتگان، جریانی بود که در دوران صفویان رواج یافت و ریشه در تلاش علمای شیعه برای پاسخ‌گویی به نیازهای عقیدتی دوران خود داشت. نگارش کتاب بحارالانوار نیز بخشی از توجه عمومی علمای دوران به حدیث و حدیث نگاری بود. بحارالانوار شامل همه دانش‌های بشری بود که در کلام امامان بازتاب یافته بود و نقش دایره‌المعارف شیعی را در دوران خود ایفا می‌کرد. علمای این دوران و از جمله علامه مجلسی با این نگره که همه علوم منشا الهی دارد و ردپای همه آن‌ها را در سخن امامان(ع) می‌توان یافت به تالیف چنین آثاری دست زدند.

 

 فارسی‌نگاری

علامه مجلسی کتاب‌ها و رسالات متعددی به زبان فارسی نگاشت، که تعداد آن را تا ۴۹ کتاب و رساله شمارده‌اند. نگارش رسالات فارسی با هدف ترویج علوم دینی بین مردم عادی انجام می‌شد و رویه‌ای بود که مدتی پیش از علامه مجلسی آغاز شده بود، اما آثار مجلسی از شهرت بیشتری برخوردار شد و با استقبال بسیاری از فارسی زبانان همراه گشت.

 

از جمله آثار فارسی محمد باقر مجلسی می‌توان به کتاب‌های زیر اشاره کرد:

عین الحیاة که شرحی است بر وصیت پیامبر به ابوذر مشتمل بر پندهای اخلاقی

مشکاة الانوار در باب قرآن و دعا، فضیلت قرائت و ثواب آن

حیاة القلوب در باب سرگذشت پیامبران، زندگانی پیامبر اسلام(ص) و درباره امامت

جلاء العیون در باب تاریخ و مصائب چهارده معصوم(ع)

حلیة المتقین در باب آداب معاشرت و مستحبات زندگی روزانه فردی و اجتماعی

حق الیقین در اعتقادات

تحفة الزائر در باب زیارات پیامبر اکرم و ائمه معصومین

 

علامه مجلسی از نگاه دیگران

علّامه مجلسی در زمان شاه سلیمان صفوی به درخواستِ پادشاه، مقام «شیخ‌الاسلامیِ» تخت‌گاه را پذیرفت تا افزون بر تألیفات و تدریس، در این مقام نیز بتواند به مذهب تشیع خدمت کند. جایگاه و مقام والای علمی و معنوی علّامه مجلسی و خدماتی که به تمدن اسلامی کرده، موجب شده بسیاری از صاحب‌نظران، چه موافق، چه مخالف درباره مرتبه علمی و دینی وی اظهار نظر کنند. مرحوم محمد صالح خاتون‌آبادی که داماد علّامه مجلسی نیز بوده، در کتاب «حدائق المقرّبین» درباره منزلت علّامه می‌نویسد: «مولانا محمدباقر مجلسی، نَوّر الله ضریحه الشریف و قَدّس الله روحه اللطیف که اعظم اعاظم محدّثین و افخم افاخم علمای اهل دین بود، در علوم فقه و تفسیر و حدیث و رجال و اصول کلام و اصول فقه سرآمد اهل روزگار و سرکرده علمای نامدار بود و متقدمان و متأخران اهل علم و عرفان، هیچ یک به جلالت قدر آن عظیم‌الشّأن و به جامعیت آن مقرّب درگاه خداوند رحمان نبودند». ملّا عبدالعزیز دهلوی (م. ۱۲۳۹ ق.)، از عالمان سلفی اهل سنّت در شبه‌قاره هندوستان است که دشمنی و مخالفتش با شیعیان آشکارا بوده است. او درباره علامه محمدباقر مجلسی در کتاب «تحفه اثنی عشریه» که آن را در ردّ آیین شیعه نوشته، چنین اظهار عقیده کرده است: «اگر دین شیعه را دین آخوند باقر مجلسی بگویند، روا است؛ زیراکه این مذهب را او رونق داده است».  البته سخنِ دهلوی گویای تمام حقیقت نیست، زیرا پیش از مرحوم علّامه مجلسی نیز عالمان شیعی بسیاری همچون شیخ صدوق و شیخ کلینی و شیخ طوسی و دیگران نیز در حفظ و توسعه معارف شیعه بسیار مجاهدت کرده‌اند.

 

وفات

علامه محمدباقر مجلسی در شب ۲۷ رمضان سال ۱۱۱۰ق و در ۷۳ سالگی در اصفهان از دنیا رفت.  آقا جمال خوانساری بر وی نماز گزارد. وی بنا بر وصیتش در کنار مسجد جامع اصفهان و در جوار پدرش به خاک سپرده شد. به مناسبت تاریخ وفات آن علّامه این شعر سروده‌ شده است:

ماه رمضان چه بیست و هفتش کم شد تاریخ وفات باقر اعلم شد.

منابع: ایرنا/ مشرق/جماران/ دانشجو

برای این مطلب تا کنون نظری ثبت نشده‌ است.
0 / 200
  • نظر شما پس از بررسی و تایید منتشر خواهد شد.
  • لطفا از بکاربردن الفاظ رکیک، توهین و تهمت به اشخاص حقیقی و حقوقی خودداری کنید.

آخرین خبرها