خانواده، مهم‌ترین و اصلی‌ترین نهاد برای تربیت کودکان است. تربیت صحیح والدین می‌تواند باعث رشد و ترقی کودک شود، درمقابل تربیت نادرست می‌تواند آینده‌ای خطرآفرین درانتظار کودک باشد. به عنوان مثال، تربیت نادرست بسیاری از نوجوانان را به کام خودکشی کشاند یا شمار قابل توجه‌ای از افراد جامعه را مجرم کرد. با پیشرفت تکنولوژی و ارتباطات، تامین نیازهای فرزند، بسیار هزینه‌بر است، به همین علت، بسیاری از زوجین به تک فرزندی یا نداشتن فرزند روی آورده‌اند. همچنین افزایش سطح سواد، تحصیلات افراد، گسترش شهرنشینی، تغییر نگرش و صنعتی‌شدن امور از عوامل تاثیرگذار در کاهش فرزندآوری به شمار می‌روند. به مناسبت روز جهانی والدین، به سراغ مشاور خانواده رفتم و درباره شیوه‌های صحیح تربیت فرزندان و علل کوچک‌شدن خانواده‌ها گفت‌وگو کردیم. در ادامه گفت‌وگو با ایشان را می‌خوانیم.

  
گفت‌وگو با دکتر «بتول ملایی»، استاد دانشگاه آزاد اسلامی واحد بندرعباس و مشاور خانواده
زوج و کودک درباره شیوه‌ مناسب تربیتی کودکان
اثرگذاری مشکلات جامعه بر فرزندآوری

«بتول ملایی»، استاد دانشگاه آزاد واحد اسلامی بندرعباس و دکتری تخصصی مشاوره خانواده،زوج و کودک معتقد است:«مشکلات اقتصادی، صنعتی‌شدن جوامع امروزی، باعث شده والدین برای اینکه از پس مخارج نیازهای فرزندان خود بربیایند، به تک فرزندی روی آورده‌اند».

 علت کوچک‌شدن خانواده‌ها چیست؟
به نوشته روزنامه صبح ساحل، یکی از مهم‌ترین دلایل، خارج شدن جوامع از حالت سنتی و ورود به عرصه صنعتی است. ویژگی‌های جوامع صنعتی این است که مردم تردد و تعاملات‌شان با یکدیگر کاهش یافته و تحصیل مردان و زنان افزایش چشم‌گیری پیدا کرده‌است. بنابراین هنگامی‎‌که، مرد و زن بخش عمده وقت خود را صرف تحصیل می‌کنند؛ تا سنین بالا مشغول به تحصیل هستند؛ پس در سنین بالا ازدواج رخ می‌دهد، در نهایت، به طبع آن، سن فرزندآوری بالاتر رفته‌است. اشتغال زوجین نیز یکی از عوامل کوچک‌شدن خانواده‌ها است، به طوری که، بیشتر زمان خود را صرف تحصیل یا کار می‌کنند، بنابراین زوجین ترجیح می‌دهند فرزندان کمتری داشته باشند تا بتوانند بهتر و کامل‌تر به فرزندان خود رسیدگی کنند. پیشرفته تکنولوژی، نقش مهمی در این امر دارد، درحال حاضر، با پیشرفت نرم‌افزارها و سیستم‌های رایانه‌ای مختلف، فرزندان نیز میل به حضور و یادگیری شبکه‌های اجتماعی مختلف و استفاده از تبلت و رایانه دارند. اما با توجه به شرایط کنونی اقتصادی جامعه، تامین اینگونه مسائل برای بچه‌ها با مشکل مواجه شده‌است، بنابراین خانواده‌ها ترجیح می‌دهند فرزند کمتری داشته باشند تا تامین خواسته‌هایشان در توان‌شان باشد. ایران در سال 1375، جوان‌ترین کشور شناخته شد، اما در سال 1390 زاد و ولد افت چشم‌گیری پیدا کرد. مشکلات اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی، کمبود آموزش‌ها و مسکن، از عوامل کاهش ازدواج و به طبع آن، کاهش فرزندآوری به شمار می‌روند.
  
 آیا نقش خانواده می‌تواند باعث جرم یا جنایت شود؟
خانواده، اولین نهادی است که کودک پا به آن می‌گذارد. اگر خانواده، بستر مناسب برای رشد فرزند را فراهم نکند و توان مدیریت لازم برروی فرزند را نداشته‌باشد، کودک با کوچک‌ترین جرقه در معرض بسیاری از آسیب‌های روانی قرار می‌گیرد. صنعتی‌شدن جوامع، تک فرزندی و کاهش ارتباطات اجتماعی، باعث می‌شود، کودکان به‌خصوص مواقعی که والدین سرکار هستند، احساس تنهایی کنند. بنابراین احساس تنهایی کودکان، سرآغاز بسیاری از آسیب‌های اجتماعی است؛ زیرا کودک برای پر کردن خلل تنهایی وانزوا خود به فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی روی می‌آورد و اطلاعاتی خارج از محدوده سنی خود دریافت می‌کند، درنهایت کودک را بیشتر برای در معرض قرارگرفتن آسیب‌های روانی مستعد می‌کند. از این جهت حس تنهایی، سرآغاز آسیب‌های اجتماعی است که احساس تنها در کودک باعث بالارفتن افسردگی و حتی وجود افکار خودکشی در او می‌شود. افکار خودکشی بیشتر در بین نوجوانان شایع است که ممکن است منجر به اقدام  به خودکشی موفق یا ناموفق گردد. همچنین شیوه تربیت فرزندان بسیار مهم است، والدین با توجه به سن کودکان خود باید اطلاعات متناسب با سن فرزندانشان را ارائه دهند.  
  
 آیا تقسیم وظایف در خانواده باعث اختلاف می‌شود؟
بهتر است زوجین در امور تربیتی کودکان، مکمل یکدیگر باشند و اگر هر کدام به صورت انفرادی تربیت فرزند خود را به عهده بگیرند، مسلما موفق نخواهند بود. همچنین اگر هرکدام از والدین انتقادی نسبت به شیوه تربیتی طرف مقابل خود دارند، نباید مقابل فرزندشان این انتقاد مطرح شود، زیرا آن والد از جایگاه خود پایین می‌آید و فرزند گمان می‎‌کند که والدین او همانند خودش اشتباه می‌کنند. هر چقدر که اتفاق نظر والدین در شیوه تربیتی فرزندشان بیشتر باشد، بچه‌هایی که تربیت می‌کنند در آینده موفق‌تر خواهند بود و بالعکس. بچه‌ها، از والدی حرف شنوی خواهند داشت که سبک سهلگیرانه‌تری داشته باشند.

 
  
 خانواده‌ها هنگام مواجه‌شدن با اشتباهات فرزندان‌شان، چه کاری انجام دهند؟
بستگی بر این دارد که کودک به چه روشی جهان پیرامون خود را درک می‌کند، اگر کودک در روشش شنیداری یا دیداری باشد، بهتر است که ابتدا شیوه‌ی موردنظر را بدانیم چگونه است، سپس متناسب با آن، عمل کنیم. بدون اینکه بپذیریم خطا را مرتکب شده، اول اینکه بپذیریم کودکانمان خطایی مرتکب شدند که خودش نیز نسبت به علتش فهیم شود و ادله را بپذیرد. اگر والدین بدون آوردن دلیل، فقط به کودک خود بگویند که اشتباهی مرتکب شده، باعث می‌شود که کودک زیربار اشتباه‌بودن کارش نرود. تنبیه‌کردن، اثر آنی و سریع دارد اما اثرات طولانی مدت ندارد.
   
 بهترین روش برای تربیت کودکان چیست؟
شیوه تربیتی والدین از حالت دیکتاتوری که چنددهه قبل وجود داشت،  به سمت دموکراتی و آزادی سوق پیدا کرده‌است، سبک تربیتی که برای تمامی کودکان حال حاضر مفید است، سبک بینابینی است، یعنی والدین نه دیکتاتور و سلطه‌گر باشد؛ نه آنقدر به فرزندان‌شان آزادی دهند که خودشان از شان و قدرت پایین آیند. همچنین با توجه به سن فرزند خود، زمانی‌که بچه‌ها از سنین کودکی خارج شده و پا به دوران نوجوانی می‌گذارند، بهتر است که تغییراتی در ساختار خانواده انجام و قدرت مدیریت و تصمیم‌گیری برای نوجوان هم اتخاذ شود. اما همواره والدین، باید در راس هرم قدرت باشند، منظور از این سخن این است که بیشتر قدرت تصمیم‌گیری و مدیریت بهتر است به عهده‌ی والدین باشد، با بزرگ‌شدن کودک و رسیدن به بلوغ فکری نیز قدری از این قدرت‌ها بر عهده‌شان گذاشته شود.
    
 چگونه استعداد کودک خود را کشف کنیم؟
امروزه، برای سنجیدن هوش کودک، آزمون‌های متفاوتی وجود دارد. آزمون‌هایی متفاوتی اعم از آزمون ریون، هوش وکسلر و غیره استفاده کرد. همچنین کودک در شرایط و موقعیت‌های متفاوت به چه چیزی علاقه نشان می‌دهد، علاقمندی‌های کودک را بشناسیم و سعی در ارتقا آن‌ها داشته باشیم. به علاوه، خیلی مفید است که تیپ شخصیتی کودکمان را بدانیم، براساس نظریه لوری، اگر ما تیپ شخصیتی کودکانمان را بشناسیم، می‌توان علاقمندی‌ها و ناکامی‌هایش، رشته تحصیلی و مسیر شغلی‌اش را شناسایی و حتی آن‌ها را در مسیر ازدواج نیز هدایت کنیم. بنابراین با شناخت رنگ شخصیت کودک می توانیم، متوجه علاقمندی‌ها، رغبت‌ها، توانایی‌ها شویم و بهترین‌ها را در مسیر زندگی‌شان قرار دهیم.
همچنین یک سری بازی‌ها برای کمک به کودک وجود دارد که مهارت‌های یادگیری و سایر مهارت‌ها کودک را ارتقا دهد. حتی بعضی از بازی‌ها هستند که مسئولیت‌پذیری اجتماعی را به فرزندانمان می‌آموزند. درنهایت، برای کودکان بهتر است از تکیه‌گاه‌های بازی‌درمانی کمک بگیریم و مهارت‌هایشان را ارتقا دهیم.