آئین های عزاداری در محرم سابقه طولانی و دیرینه دارد و مردم از زمان های دور به برگزاری آنها پایبند بوده اند؛ به همین دلیل همچنان نسل به نسل منتقل می شوند.

به گزارش صبح ساحل، در ایام محرم تمام شهرهای بزرگ و کوچک ایران چهره عزا به خود می‌گیرد و در تمام خیابان‌ها می‌توان پرچم‌های سبز و مشکی و علم‌ها را در کنار مردم عزادار دید. هر یک از مناطق کشور سبک و سیاق خود را در عزاداری و برپایی مراسم سوگواری دارند؛ از سوی دیگر بسیاری از سنت‌های عزاداری شهرهای مختلف، به یکدیگر شباهت دارد. در استان هرمزگان نیز آئین‌ها و مراسم محرم که برگرفته از سنت نیاکان و اعتقادات مردم آن است برگزار می‌شود. مردم استان هرمزگان با شور و شوق فراوانی شهر خود را برای این ماه عزیز آماده و همه چیز را فراهم می‌کنند. به نظر می‌رسد ارادت خاص هرمزگان به ائمه اطهار سبب تمایز آئین و رسوم مردم این استان نسبت به سایر نقاط کشور می‌شود؛ از جمله این سنت‌ها می‌توان به چک چکو، علم گردانی، مراسم حجله گردانی، شستشوی علم، حنابندان و … اشاره کرد.

علم گردانی

علم در اصطلاح فارسی به معنای پرچم است. «علم گردانی» یکی از آئین‌های مردم هرمزگان در ایام محرم است. علم یک چوب بلند است که در اطراف آن پارچه‌های رنگی قرارگرفته و در ایام سوگواری حسینی در میان کوچه‌ها چرخانده می‌شود. علم گردانی نماد سوگ، غم و از راه رسیدن محرم است و با دسته‌های سینه زنی در تعزیه‌ها گردانده می‌شود.

حجله گردانی

«حجله گردانی» مراسمی برای نمایش دادن حجله حضرت قاسم است که در شب نهم محرم برگزار می‌شود، این حجله در ظاهر شبیه به یک تابوت است که با انواع وسایل تزئینی آراسته شده است.

علم شمشیری قشم

«علم شمشیری» از دیگر سنت‌های ماه محرم است که در حیدرآباد قشم برگزار می‌شود، این علم در روز هفتم محرم به روستای های اطراف قشم برده می‌شود و مورد استقبال مردم قرار می‌گیرد.

شستشوی علم

در روز دوم محرم عزاداران حسینی در بندرعباس ۱۲ علم را برای شستشو به دریا می‌برند و پس از شستن لباس‌های رنگی، آنها را به تن این چوب‌ها می‌کنند و در روز عاشورا این لباس‌ها را در می‌آورند. به گفته محلی‌ها به اصطلاح این علم‌ها را شهید می‌کنند، در هنگام شستشو عزاداران امام حسین (ع) به بهانه نذری دادن، این علم‌ها را به منازل خود دعوت می‌کنند. این مراسم عزاداری علم شویی نام دارد. برخی معتقدند این علم‌ها ۵۰۰ سال پیش از دریا گرفته شده اند.

این تنها یکی از مراسم‌های عزاداری سنتی در منبر گپ بندرعباس یا حسینیه دوازده امام است. در گوشه و کنار استان هرمزگان مراسم‌های عزاداری متنوعی برگزار می‌شود که تلفیقی از فرهنگ و سنت مردم منطقه است. هرمزگان با آئین‌های متنوع سوگواری از کانون‌های عزاداری سنتی محرم در کشور است. بسیاری از این آئین‌های سنتی در مراوده تجاری با شیعیان هند در ۵۰۰ سال پیش به هرمزگان وارد شده اند.

مراسم علم‌گردانی در تمامی ایران وجود دارد، اما در هرمزگان و به‌ویژه بندرعباس به سیاقی دیگر است. یکی از معروف‌ترین آنها، علم‌گردانی مسجد ۱۲ امام (منبر گپ) بندرعباس است که تاریخچه علم‌ها و مراسم آن به سالیان دور باز می‌گردد.

روزگاری فردی تمامی بزرگان شهر را صدا زده و اعلام می‌کند که چوب‌هایی به شکل علم از کرانه دریای هند به سمت ساحل بندرعباس می‌آید، اهالی این چوب‌ها را که از جنس صندل است از آب می‌گیرند و خشک می‌کنند و به نزدیک‌ترین محل یعنی مسجد ۱۲ امام می‌برند. سپس می‌بینند که روی هرکدام از این چوب‌ها اسم یک امام کنده‌کاری‌شده است. تاکنون مشخص نشده است که این چوب‌ها از کجا آمده و چگونه این اسماً متبرک بر روی آن‌ها نقش بسته است.

گذشتگان بر این باورند که این چوب‌ها به اذن خدا برای مردم شهر فرستاده‌شده و به همین دلیل برای آنها قداستی خاص دارد. همه‌ساله در روز هفتم محرم این علم‌ها را به دریا می‌برند و طی یک مراسم خاص آن‌ها را با عطر شستشو می‌دهند. در این روز علم گردان‌ها برای صبحانه و ناهار به خانه افرادی که نیت دارند، دعوت می‌شوند و پس از اتمام سفره به خواندن دعایی کوتاه و طلب سلامتی برای اهل آن خانه می‌پردازند.

رفتن بر در خانه‌ها با علم و جمع‌کردن پول برای گرداندن مراسم عاشورایی تا روز عاشورا ادامه دارد و مردم شهر هرکدام پولی را به علم گردان‌ها می‌دهند. در ظهر روز عاشورا نیز بعد از شهادت امام حسین (ع) علم‌ها زمین گذاشته و سیاه‌پوش می‌شوند و این سیاه‌پوش بودن تا پایان ماه صفر ادامه دارد.

مراسم حنابندان

این مراسم، مجلس تعزیه حضرت قاسم فرزند امام حسن (ع) است، اما گاه به صورت جداگانه و در مجلس روضه خوانی تاسوعا همراه با اشعار سوزناک اجرا می‌شود.

تابوت گردانی یا پا تابوتی

در این مراسم، تابوت امام حسین (ع) را با پارچه‌های رنگین و آئینه کاری تزئین می‌کنند و همراه با علم و دهل در محله‌ها می‌گردانند و به جمع کردن نذورات مردمی می‌پردازند.

سینه زنی

سینه زنی به صورت نشسته و ایستاده برگزار می‌شود و مردم در آن نوحه می‌خوانند، بیشتر نوحه‌های خوانده شده به زبان محلی بندری است.

روضه خوانی

روضه خوانان محلی مصیبت‌های اهل بیت (ع) را همراه با شعرهای مرثیه سرایان بزرگ برای مردم بازگو می‌کنند. گاهی در بیان موضوعی از حرکت و اجرای نمایش استفاده کرده و به گرمی مجلس می‌افزایند.

تعزیه خوانی

از دوره قاجاریه در هرمزگان به تعزیه توجه خاصی شده، خاستگاه اصلی آن شهر «میناب» است. مهم‌ترین مراکز اجرایی تعزیه خوانی در استان هرمزگان، شهرهای میناب، بندرعباس، فین، رضوان، گَهره و جزیره هرمز است که در دهه اول محرم اجرا می‌شود.

شیر و کتل

این مراسم در روز عاشورا در میناب و برخی روستاهای آن و در بندرعباس نیز از حسینیه سه زیارتان به سوی امامزاده شاه محمد تقی برگزار می‌شود. در این مراسم شترها با دیگ‌های بزرگ و کجاوه هستند و کودکان و چاوش خوانان درون کجاوه‌ها قرار دارند. شمر با چهره‌ای سیاه شده، افرادی با نیزه‌هایی سیاه رنگ در دست و لباس‌های خون آلود بر تن و گروهی اسیر در قالب یک کاروان حرکت می‌کنند.

سه روز امام حسین (ع)

این مراسم آئین سوگواری است که به عنوان یک مراسم مذهبی جا افتاده و سه روز پس از شهادت امام حسین برگزار می‌شود. عده‌ای از مردم نیز پلو و حلیم نذری پخته و بین نیازمندان توزیع می‌کنند.

مراسم ویژه عاشورا

در تمام شهرهای هرمزگان این روز با حرکت دسته‌های سینه زنی همراه با علم، تابوت و حجله آغاز می‌شود، در بندرعباس و میناب روز عاشورا شکوه خاصی دارد و شبیه سازی اصلی ترین بخش این مراسم است.

شمر، ساربان، شیر، کاروان اسیران، نیزه داران خشن و ذوالجناح همراه با کبوتران خونین بال، فضایی دردآلود می‌سازند. اوج این عزاداری با آتش زدن خیمه‌ی دو طفلان مسلم به پایان می‌رسد.

منبع:ایمنا

در روز عاشورا همه اقوام کشور در قالب دسته‌های سینه زنی از کرد و لر و آذری زبان گرفته تا بلوچ و کرمانی و شمالی، وارد خیابان‌ها می‌شوند که بیشتر این مراسم در کنار مصلی همراه با نماز ظهر عاشورا برگزار می‌شود.

آئین شام غریبان

در شب یازدهم ماه محرم مانند سایر نقاط کشور دسته‌های سینه زنی در حالی که شمع روشنی در دست دارند به راه می‌افتند و به عزاداری می‌پردازند و به یاد غریبی اسیران کربلا اشک ماتم می‌ریزند.

همه اقوام ایرانی ساکن هرمزگان از جمله بوشهری‌ها، آذری‌ها، لر زبان‌های فارس، لرستانی‌ها، کردها، لاری‌ها، اصفهانی‌ها، بلوچ‌ها، خراسانی‌ها، کرمانی‌ها، یزدی‌ها و عرب‌های مقیم این شهر مسجد، حسینیه یا تکیه با هیأت‌های جداگانه ای برای خود دارند و هریک با فرهنگ و زبان مادری خود نوحه سر می‌دهند و نذرهای آنان نیز بر پایه غذاهای سنتی و محلی مناطق خودشان است.

این هیأت به همراه دیگر هیأت‌های بومی منطقه هرمزگان در روز تاسوعا و عاشورا با برگزاری آئین‌های ویژه ای ضمن عزاداری در سوگ سرور و سالار شهیدان (ع) نمادی از وحدت دینی را در این منطقه به نمایش می‌گذارند.

چک چکو

چک چکو از آئین‌های ویژه و سنتی عزاداری در هرمزگان است. این نوع عزاداری سنتی که در هرمزگان رواج داشته و دارد، با دو قطعه‌سنگی اجرا می‌شود که عزاداران به هم می‌کوبند و در واقع نام"چک چکو" از صدای به هم خوردن همین سنگ‌ها گرفته‌شده است.

شاید مراسم گرداندن علم و چرخیدن و خانه به خانه پول جمع‌کردن در بیشتر نقاط ایران مرسوم است. اما در هرمزگان این مراسم را به شیوه‌ای اجرا می‌کنند که به آن چک چکو گفته می‌شود. در این عزاداری سنتی عزاداران با دو قطعه‌سنگ یا چوبی که در دست دارند به دور علم یا نوحه‌خوان گرد می‌آیند و به‌جای سینه زدن سنگ‌ها یا چوب‌ها را در دو دست بالا می‌برند و در بالای سر به هم می‌کوبند و بعد هم هماهنگ بانوا و ریتم نوحه‌ای که خوانده می‌شود دوباره آن‌ها را نزدیک زانو به هم می‌زنند و به شکلی هماهنگ گامی به جلو و گامی به عقب بر می‌دارند و هم‌نوا با نوحه‌خوان، بیتی از نوحه را "ترجیع‌بند " یا در اصطلاح نوحه و نوحه‌خوانی "دم" را تکرار می‌کنند.

این کار در کوچه‌ها و محله‌ها انجام می‌شود و به هنگام رسیدن به در خانه‌ای همه یک‌صدا و یک ریتم درحالی‌که سنگ‌ها یا چوب‌ها را به هم می‌زنند و گامی به جلو و گامی به عقب برمی‌دارند می‌گویند "‌چک چکو ماه محرم رسی‌" که صاحب‌خانه با شنیدن این نوا باخبر می‌شود و این روند ادامه پیدا می‌کند تا تمام محله را بگردند. این آئین‌ها جز میراث معنوی و ناملموس هرمزگان است که به ثبت ملی کشور رسیده است‌.

قبله دعا

در برخی محلات به خصوص محله پل خواجو بندرعباس، حسینیه مسجد حضرت ابوالفضل العباس (ع) روز تاسوعا قبل از نماز مغرب اهالی محله و جمعیت شرکت کننده در حسینیه برای قرائت دعای هفت بند که برای رفع بلا و قضا و تعجیل در ظهور امام زمان (عج) است، به گلزار شهدا می‌روند.