مدت‌هاست که پروژه‌های عمرانی متعددی در ساحل شرقی بندرعباس در حال تغییر چهره منطقه هستند. در این منطقه نخاله‌های رهاشده‌ای هستند که به‌وفور به چشم می‌آیند. حومه 200 متری ساحل شرقی شهر، نخاله و ضایعات ساختمانی بسیاری وجود دارد که روزانه به حجم آن نیز افزوده می‌شوند. از سمت بلوار خلیج‌فارس به سمت شانه خاکی این منطقه که وارد می‌شویم تپه‌هایی از نخاله‌های ساختمانی است که به نظر سال‌هاست در اینجا رهاشده‌اند اما صد متر جلوتر که مکان جاده‌سازی و فعالیت کارگران این پروژه است می‌ایستیم، تپه‌های فراوان و تازه‌ای از نخاله‌های گچ، سرامیک شکسته، تیرچه و.. می‌بینیم. کیسه‌های ماسه فراوان که با باد به این‌سو و آن‌سو می‌روند. در همین حال کامیون‌هایی که در حال تردد و تخلیه نخاله هستند سر می‌رسند. این تخلیه‌ها روزانه صورت می‌گیرد. محدوده تخلیه نخاله‌ها نیز در 200 تا 250 متری ساحل بندرعباس است. رهاسازی زباله و نخاله در محدوده دریا، اثر سو و مخربی بر روی اکوسیستم آن دارد. کما اینکه انتهای بلوار خلیج‌فارس نیز پر از نخاله و ضایعات عمرانی و سازه‌های رهاشده، زنگ‌زده متعددی است که خود بر آلودگی و بدمنظره‌ای این منطقه افزوده است. از سویی ضایعات تخلیه‌شده در 500 متری ساختمان اداری شهرداری منطقه یک بندرعباس قرار دارند؛ محدوده‌ای که دسترسی آن به ناظران و بازرسان شهری بسیار راحت است. طبق قانون ریختن زباله در هر مکانی از شهر تخلف به‌حساب می‌آید؛ بااین‌حال مسئولان این حوزه می‌گویند که از تخلیه کامیون‌ها آگاه‌اند و برای مصرف عمرانی از آن استفاده می‌کنند. ادعایی که هم می‌تواند صحیح باشد و هم فاجعه‌بار.

 

 

رهاسازی پسماند در هر نقطه از شهر خود معضل است اما ریختن آن در نزدیکی ساحل می‌تواند عوارض جبران‌ناپذیری در پی داشته باشد. از سویی اکوسیستم سواحل ایران به دلیل تخریب‌های پی‌درپی و سو مدیریت‌های محیط زیستی بسیار حساس شده‌اند. حفاظت از سواحل بندرعباس نیز ازلحاظ سیاسی، اجتماعی و اقتصادی، حائز اهمیت است. اما عارضه بعدی بیماری‌ها هستند. برای مثال سالک یک بیماری پوستی است که به‌وسیله گزش پشه خاکی آلوده، منتقل می‌شود. انباشت زباله در مسیر فاضلاب، انباشت نخاله‌های ساختمانی، ساختمان‌های خرابه، کال‌های بهسازی نشده، زمین‌های بزرگ رهاشده به حال خود، نماهای ساختمانی کهنه و ریخته شده ازجمله علت‌های اصلی شیوع سالک هستند. مورد مهم دیگر، تخریب چهره محیط‌زیست است که ضایعات ساختمانی بر چهرهٔ محیطی اثر منفی داشته و باعث تخریب آن می‌شود. به‌طور کل مواد زائد ساختمانی و پسماندها یکی از عمده‌ترین آلاینده‌های محیط زیستی است.

 

 

نخاله‌های ساختمانی رهاشده بخش عمده‌ای از پسماندهای شهری را تشکیل می‌دهند. از دیرباز نیز معضل بزرگ مدیریت شهری، تولید انبوه و سازمان‌دهی نخاله‌های ساختمانی بوده است. می‌توان گفت که تمامی محله‌های شهری ایران سالانه، ده هزار تن، ضایعات ساختمانی تولید می‌کنند. بندرعباس نیز مستثنا نیست و با این مشکل در ابعاد کوچک و بزرگ، دسته و پنجه نرم می‌کند. گچ، خاک، بتن، کاشی و سرامیک، ماسه و سیمان، سنگ، آجر، قیر و گونی، موزاییک، براده‌ها و تکه‌های فلز، چوب، تیرچه سقفی و هر آنچه تصور کنید در میان این پسماندها وجود دارد. در قانون شهری، رهاسازی تمامی این موارد تخلف محسوب می‌شود و جریمه‌هایی برای آن در نظر گرفته‌شده است. مقامات و مسئولان مدیریت شهری بندرعباس هم، مدعی نظارت مستمر بر این‌گونه پسماندها هستند. طبق قانون مصوب شده برای شهر بندرعباس، ریختن نخاله‌های ساختمانی در مکانی جز سایت «تل سیاه» شرق شهر و سایت نخاله‌های ساختمانی واقع در بزرگراه «شهید رجایی» در غرب، غیرقانونی است.

سال گذشته، معاون خدمات شهری شهرداری وقت بندرعباس از برخورد جدی با متخلفینی که اقدام به ریختن نخاله‌های ساختمانی در محدوده شهری می‌کنند خبر داده و اعلام کرده بود که طرح جمع‌آوری نخاله‌های ساختمانی از سطح شهر بندرعباس توسط شهرداری‌های همان مناطق و نواحی در دستور کار قرارگرفته است. او همچنین گفته بود که رهاسازی نخاله‌های ساختمانی پایمال کردن حقوق شهروندان است.

موحدی نژاد با اشاره به ماده 16 قانون مدیریت پسماند شهرداری‌های کشور گفته بود: نگهداری، مخلوط کردن، جمع‌آوری، حمل‌ونقل، خریدوفروش، دفع، صدور و تخلیه پسماندها در محیط، طبق مقررات این قانون تخلف بوده و اشخاص متخلف به‌حکم مراجع قضایی به جزای نقدی دربار اول برای پسماندهای عادی از 500 هزار ریال تا 100 میلیون ریال و برای سایر پسماندها از دو میلیون ریال تا 100 میلیون ریال و در صورت تکرار، هر بار به دو برابر مجازات قبلی در این ماده محکوم می‌شوند.

 این قوانین نشان می‌دهد که مقدار جرائم در نظر گرفته‌شده، رقم بالایی نیستند و متخلفان به‌راحتی می‌توانند از پس پرداخت جرائم آن برآیند. درواقع مبلغ جریمهٔ ناچیز است و می‌تواند خود عاملی برای انگیزه تخلیه نخاله در حومه شهر باشد تا کرایه و سوخت چند برابری برای خارج کردن نخاله‌ها از شهر.

 

 

«دروار»، رئیس سازمان مدیریت پسماند شهرداری بندرعباس در پاسخ به پرسش اینکه آیا از تخلیه‌های ضایعات در این مکان اطلاع دارد، گفت: «از تخلیه‌ها مطلع هستیم. نخاله‌هایی که در ابتدای جاده منتهی به بلوار خلیج‌فارس می‌بینید، برای سال‌هایی است که محله گلشهر در حال ساخت بوده است و نخاله‌ها در این منطقه تخلیه‌شده و به‌جامانده‌اند؛ اما در قسمت بالایی این جاده که نخاله‌ها در حال تخلیه هستند، مصرف عمرانی دارند و برای هم‌سطح سازی جاده در حال احداث و زیرسازی این مسیر استفاده می‌شوند».

این مقام مسئول، چندی قبل، از آخرین تمهیدات برای جلوگیری از تخلیه غیراصولی نخاله‌های ساختمانی خبر داد و گفت: «سازمان ما در حال برنامه‌ریزی است تا خودروهای حمل نخاله در سطح شهر کدگذاری شوند».دروار گفت: «طی خردادماه امسال پنج مورد جلوگیری از حمل خاک و نخاله بدون مجوز، هشت مورد توقیف مدارک خودروهای متخلف و ۲۲ مورد نیز مجوز حمل خاک و نخاله توسط سازمان مدیریت پسماند صادرشده است».

این مقام مسئول تأکید کرده بود که تخلیه هر نوع نخاله باید در محل‌های مجاز باشد که برای این کار مکان‌هایی در نظر گرفته‌شده است.

«دروار» با اشاره به اینکه فقط خودروهای کدگذاری شده مجاز به حمل نخاله از سطح شهر هستند، گفت: «سایت تل سیاه و سایت نخاله‌های ساختمانی واقع در بزرگراه شهید رجایی محل‌های مجاز تخلیه خاک و نخاله ساختمانی است. تخلیه نخاله ساختمانی در سایر نقاط شهر ممنوع بوده و در صورت مشاهده با متخلفان برابر ماده ۱۶ و ۲۰ قانون مدیریت پسماند برخورد می‌شود».

 

 

مواد اولیهٔ مورداستفاده در عملیات‌های عمرانی و ساخت و ساز ساختمانی متفاوت است به همین نسبت نیز ترکیب و درصد مواد تشکیل‌دهنده نخاله‌های ساختمانی در مناطق مختلف دنیا متفاوت خواهد بود. به‌طورکلی، عمومی‌ترین ترکیبات نخاله‌های ساختمانی شامل شیشه، تکه‌های آجر، مقادیر بتن، آسفالت و قیر و گونی، سنگ ساختمانی، گچ، چوب، ماسه و پلاستیک و فلزات است و در برخی موارد تا 90 درصد اجزای نخاله‌های ساختمانی قابل بازیافت هستند.

با دو کارشناس راه‌سازی و ساختمان در رابطه با گفته‌های مدیر پسماند شهری بندرعباس و امکان استفاده از ضایعات ساختمانی برای راه‌سازی، پرس‌وجو کردیم. یکی از کارشناسان که متخصص در حوزه ساختمان است، معتقد است که مهم‌ترین مسائلی که بایستی در امر بازیافت نخاله‌های ساختمانی و ضایعات عمرانی به آن پرداخته شود، مسئله اقتصادی بودن بازیافت این مواد است. هنگامی این امر میسر خواهد شد که هزینه حمل تا محل دفن ضایعات و عمل دفن این ضایعات از هزینه انتقال تا محل بازیافت بیشتر نشود، همچنین «هزینه» استفاده از مواد بازیافت شده از هزینه استفاده از مواد خام به‌دست‌آمده از منابع اولیه تجاوز نکند. کارشناس دیگری که متخصص حوزه راه‌سازی و فعال صنفی این حوزه است با تأیید امکان‌پذیری استفاده از نخاله‌ها برای فعالیت ساختمانی، گفت: «ازنظر فنی، بایستی ابتدا متن قرارداد را بخوانیم و از جزییات قیدشده برای بازیافت آن اطلاع داشته باشیم، بدون خواندن قرارداد دو طرف راه‌سازی یا شرکت مربوطه با طرف سازمان مدیریت پسماند شهری منطقه، نمی‌توانیم به‌درستی اظهارنظر کنیم. نخاله‌ها و ضایعات در خیلی نواحی به‌عنوان مصالح زیرساخت درراه سازی استفاده می‌شوند اما نه هر ضایعاتی و نه هر نخاله‌ای. بایستی مصالح به‌کاررفته و بازیافت شده ازلحاظ فنی کاملاً بازبینی و تست آزمایشگاهی شوند. هر مصالحی برای زیرسازی و تحمل بار ترافیکی جاده‌های شهری و بین‌شهری بدرد نمی‌خورد. ضایعاتی چون شیشه و سرامیک شکسته به‌راحتی تسویه نمی‌شوند و در برخی موارد اصلاً مناسب نیستند. مخلوط سازی‌های قیدشده در قرارداد بایستی منتشر و دیده شود تا بدانیم چگونه بازیافت و استفاده‌شده‌اند، برای مثال  مخلوط کردن پسماندهای پزشکی با سایر پسماندها و تخلیه و پخش آن‌ها در محیط و یا فروش و حتی استفاده و بازیافت این نوع پسماندها ممنوع است و پسماندهای صنعتی و ویژه که هرکدام در دسته‌های خاص طبقه‌بندی می‌شوند و قوانین خود را در بازیافت دارند».

 

گفتنی است که حال باید دید که پس از انتشار این گزارش، مسئولان مربوطه و مطلع از این شرایط، اسناد قرارداد دو طرف را در اختیار کارشناسان و دیگر ناظران قرار می‌دهند یا حقایق را در کنار سازه‌های رهاشده و ساحل تخریب‌شده، مدفون می‌کنند؟