کریم خان زند از قبیله ی زند لرستان و از اهالی ملایر بود. کریم خان زند شهر شیراز را پایتخت خود ساخت و بناهای بسیار زیبایی از خود در این شهر به یادگار گذاشت که از آن جمله میتوان به حمام وکیل، بازار وکیل، ارگ کریم خان و مسجد وکیل اشاره کرد. کریم خان زند توانست بعد از فروپاشی حکومت نادرشاه افشار، تمام قسمت های مرکزی، شمالی، غربی و جنوبی ایران را تحت حکومت خویش درآورد.به مناسبت سالروز وفات کریم خان زند، به چکیده‌ای از زندگینامه وی و دوران حکومت‌اش می‌پردازیم. 

به گزارش صبح ساحل، «کریم خان زند» زاده‌ی ۱۱۱۹ ه.ق در روستای پری از توابع بخش زند ملایر- درگذشته‎‌ی ۱۱۹۳ ه‍.ق در شیراز و فرمانروای ایران از ۱۱۷۹ تا ۱۱۹۳ ه.ق و پایه‌گذار دودمان زندیه بود. کریم خان زند یکی از مردان نیک دوران خود پس از حمله اعراب به ایران شناخته می‌شد. او از طایفه زندیه بود، پدرش، ایناق خان و ریاست ایل را برعهده داشت؛ زندها جمعی از طوایف لک بودند که از مناطقی واقع در شمال لرستان کوچ کردند و توسط شاه عباس صفوی در اطراف شهر بروجرد و ملایر اسکان پیدا کردند.

کریم خان زند در دوران اوج حکومت خود تقریباً بر تمام ایران حکومت میکرد ولی از تاج گذاری خودداری و خود را وکیل الرعایا می خواند. او قبل از به قدرت رسیدن رئیس طایفه زند و از فرماندهان سپاه نادرشاه بود. حکومت او دوره ای آرام در تاریخ ایران به شمار می رود. کریم خان زند اجازه داد تا برخی از اقوام ساکن شمال ایران مستقل از حکومت باقی بمانند و یکی از همان ها به نام طایفه قاجار با شکست لطف علی خان زند دودمان زندیه را برانداختند. بطور کلی کریم خان زند شخصی با تدبیر و هوشمند بود که رفاه و آرامش مردم برای او اهمیت زیادی داشت، ضمن این که احترام زیادی هم برای دانشمندان زمان خود قائل بود، از این جهت کارگاه ها و کارخانه های شیشه گری و چینی سازی را در ایران احداث نمود و نیز صنعت و تجارت در دوران او رونق زیادی پیدا کرد. سرتاسر زندگی کریم خان زند درامید گذشت، ویژه ترین خصیصه ی او قناعت و دوری از تشریفات بود. او شوخ طبع و بزم دوست بود. در سواری و جنگ آوری بسیار دلاور و زرنگ بود. ساده، نیک اندیش و دادگر بود و تا جایی که ممکن بود از سخت گیری دوری می جویید. در کار دین تعصب نداشت و به خرافات همه گیر، بی باوری و بی اعتقادی نشان می داد.

شناخت دوران حکومت

کریم خان زند در سال ۱۱۷۳ ه.ق کاخ گلستان تهران را به سبک بناهای دوره ی ساسانی به عنوان دارالحکومه، دیوان خانه، ارگ سلطنتی و حرم سرا تاسیس نمود؛ لیکن سه سال بعد یعنی در سال ۱۱۷۶ ه.ق از فکر ماندن در تهران منصرف شد و به شیراز آمد و این شهر را در سال ۱۱۸۰ ه.ق) رسماً به پایتختی برگزید. او، پادشاهی دادگر و مردم دوست بود. شیراز در روزگار زمام داری او سر و سامان یافت؛ به دلیل آن که کریم خان زند هیچوقت خود را پادشاه ندانست و بیشتر دوست داشت تا او را به نام وکیل بخوانند؛ وکیل الرعایا که همان مفهوم امروزی نماینده و کارگزار مردم را در بر دارد.

مردم ایران در روزگار کریم خان زند چندی در آرامش و امنیت به سر بردند و از خدمات شایانی که وی به کشور کرد، بهره ها یافتند. کریم خان زند که شیراز و شیرازیان را بسیار دوست می داشت کوشش فراوانی برای آبادی این شهر و آسایش و آرامش مردم آن کرد. وی می خواست این شهر را به همان پایه برساند که شاه عباسی اصفهان را رسانده بود. در روزگار او شیراز رو به آبادی نهاد و ساختمان های فراوانی در این شهر ساخته شد که چهره ی آنرا متحول کرد. هنوز هم خیلی از آن ساختمان ها پابرجا و باعث زیبایی و جاذبه یا هر چه بیشتر شهر شیراز هستند.

اتفاق‌های دوران حکومت‌اش

کریم خان زند در آغاز یکی از سربازان سپاه نادرشاه افشار بود که بعد از مرگ نادر به ایلش پیوست. بتدریج با سود بردن از جو آشفته بعد از مرگ نادر، کریم خان زند نیرویی به هم زد و بعد از چندی با دو خان بختیاری به نامهای ابوالفتح خان و علیمردان خان ائتلافی فراهم ساخت و کسی را که از طرف مادری از خاندان صفوی می دانستند، به نام ابوتراب میرزا را به شاهی برگزیدند.

در این اتحاد علیمردان خان نایب السلطنه بود و ابوالفتح خان حاکم اصفهان و کریم خان زند نیز سردسته سپاه بود. ولی چندی که گذشت علیمردان خان، ابوالفتح خان را کشت و بر دیگر همراهش کریم خان زند شورید ولی عاقبت پیروزی با کریم خان زند بود. چندی هم با محمد حسن خان قاجار دیگر مدعی پادشاهی ایران درگیر بود که سرانجام سربازانش محمد حسن خان را در حالیکه رو به فرار بود کشتند. او بازمانده افغانهای شورشی را نیز یا تار و مار کرد و یا آرام نمود.

کریم خان زند توانست بعد از فروپاشی حکومت نادرشاه افشار، تمام قسمت های مرکزی، شمالی، غربی و جنوبی ایران را تحت حکومت خود درآورد. همچنین برادر او، صادق خان زند، هم موفق شد در سال ۱۱۸۹ ه.ق. بصره را از امپراتوری عثمانی جدا کرده و به ایران پیوست نماید و از این طریق، نفوذ ایران را بر سراسر اروندرود، بحرین و جزایر جنوبی خلیج فارس مسلم گرداند.

مرگ کریم خان زند و نسل او

کهولت سن و بیماری های مختلف من جمله بیماری کلیه، سل، خناق و قلنج بالاخره خان مقتدر زند را از پای انداخت و کریم خان زند سیزدهم صفر ۱۱۹۳ هجری قمری (۱۷۹۹ میلادی) در سن حدوداً ۸۰ سالگی در شیراز وفات یافت.

فرزندان کریم خان زند هفت تن، چهار پسر و سه دختر بودند. بعد از مرگش زکی خان زند به فرمانروایی رسید. او در موزه پارس یا عمارت فرنگی واقع در روبروی زندان کریم خانی (ارگ کریم خانی) ضلع جنوبی مجاور حیاط هنرستان صنعتی نمازی شیراز دفن شده است.

پس از چیرگی آقا محمد خان بر زندیه، به علت کینه اش دستور به نبش قبر کریم خان زند داد و توسط رحمان خان یوزباشی در سال ۱۲۰۶ق استخوان های او را از شیراز به تهران منتقل کرد و در این قسمت از کاخ زیر پله های جنب عمارت نگارخانه دفن شد تا هر روز از آن جا می گذرد با نوک شمشیرش به آن جا بکوبد تا به اصطلاح خان زند در گور بلرزد.