به قلم: آیت وکیلیان

 

در گزارش قبلی به ادعای سخنگوی وزارت ایالات متحده آمریکا و رسانه های نزدیک به دولت بایدن مبنی بر از سرگیری مذاکرات غیرمستقیم این کشور با ایران اشاره کردم و از «تبادل زندانیان آمریکایی» در مقابل «آزادسازی اموال مسدود شده ایران» به عنوان شرط اساسی از سرگیری این دور از مذاکرات نام بردیم. در ادامه به ورود میانجی گرایانه ای عمان پرداختیم و از این کشور به عنوان کانال سنتی موضوع مذاکره در شرایط بن‌بست و انسداد سیاسی طرفین اشاره کردیم. ادامه این گزارش از نظر می گذرد:    

هدف میان‌‌‌مدت مسقط و دیگر بازیگران فعال را می‌توان احیای مذاکرات هسته‌‌‌ای عنوان کرد؛ زیرا احیای برجام مقدماتی نیاز دارد که هنوز طرفین به آنها دست نیافته‌‌‌اند. در همین رابطه آنتونی بلینکن، وزیر خارجه آمریکا با اشاره به اینکه دیپلماسی همچنان بهترین راه‌‌‌ برای حل مساله هسته‌‌‌ای ایران است، تاکید کرد اما فعلا این تلاش‌‌‌ها در اولویت قرار ندارند، زیرا ایران به شکل معناداری مشارکت نمی‌‌‌کند. بنابراین تلاش برای احیای برجام در این مقطع کنونی حداقل از سوی یکی از طرفین پیگیری نمی‌شود.

هنوز اختلافاتی بین طرفین باقی مانده که احیای برجام را با دشواری‌‌‌هایی مواجه کرده است؛ به عنوان مثال تکلیف مسائل پادمانی و تضمین‌‌‌ها مشخص نیست و تا زمانی که این مسائل حل و فصل نشود نمی‌توان به احیای برجام در کوتاه‌مدت امید داشت.

البته سفر احتمالی پیش‌‌‌روی رافائل گروسی، مدیرکل آژانس به ایران اگر نتایج مثبتی داشته باشد ممکن است فضا را برای احیای مذاکرات کمی تلطیف کند. اما اگر این سفر نتایج مثبتی نداشته باشد و در نشست آتی شورای حکام نیز بار دیگر علیه ایران قطعنامه‌‌‌ای صادر شود، شرایط احیای مذاکرات هسته‌‌‌ای بسیار دشوارتر خواهد شد. از این رو در این وضعیت نمی‌توان از میانجی‌گری برای احیای برجام سخن گفت و شاید سلطان عمان نیز در سفر آتی‌‌‌اش بخواهد برای این پروسه زمینه‌‌‌چینی کند که زمینه‌‌‌چینی برای احیای برجام نیز همان توافقات تاکتیکی است تا طرفین برای توافق نهایی آماده شوند.

 

در چنین فضایی اگر تنش‌‌‌ها بین ایران و طرف غربی به‌ویژه آمریکا تاحدودی کاهش یابد و فشار نخبگان و افکار عمومی برای عدم‌مذاکره با ایران نیز کمی متعادل‌‌‌تر شود، شاید در میان‌مدت راهی برای یک توافق پایدارتر بین تهران و واشنگتن در حوزه هسته‌ای و سایر موضوعات فراهم شود. زیرا افکار عمومی در غرب به دلیل بحث جنگ اوکراین و استفاده از پهپادهای ایرانی توسط روسیه با هرگونه توافق بزرگ مخالف هستند. از این رو شاید اگر توافق بزرگ با تهران را در ابتدا در قالب توافقات کوچک‌تر مانند تبادل زندانیان و توافق موقت پیگیری کرد، برای همه طرف‌‌‌ها باشد.

 

«جان کربی» هماهنگ‌کننده ارتباطات راهبردی شورای امنیت ملی آمریکا بار دیگر گفت که واشنگتن در حال حاضر روی مذاکره با ایران متمرکز نیست.

کربی بدون اشاره به بدعهدی‌های کشورش در قبال برجام و زیاده‌خواهی‌های این کشور در مذاکرات هسته‌ای، مدعی شد که ایران، این گفت‌وگوها را جدی نگرفته است.  وی با اذعان به این‌که واشنگتن در حال حاضر روی دیپلماسی متمرکز نیست، گفت که بازگشت به برجام در آینده نزدیک محتمل نیست.

پیش از این نیز، «کارین ژان پی‌یر» سخنگوی کاخ سفید با تکرار برخی مواضع مداخله‌جویانه گفته بود که تمرکز واشنگتن در حال حاضر روی وضعیت ناآرامی‌ها در ایران است نه مذاکرات هسته‌ای. وی با تکرار برخی ادعاها گفت که واشنگتن دیپلماسی را بهترین رویکرد در قبال برنامه هسته‌ای ایران می‌داند ولی در حال حاضر، تمرکز واشنگتن بر وضعیت اعتراض‌ها در ایران است.

 

آلمان مدعی شده که هدف اصلی اروپا جلوگیری از دستیابی ایران به تسلیحات هسته‌ای است زیرا مذاکرات بر سر احیای توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ متوقف شده است. سخنگوی وزارت خارجه آلمان  گفت: «آلمان خواهان مسابقه تسلیحات هسته‌ای در خاورمیانه و نزدیک خود نیست.» آندره آ ساسه، در پاسخ به پرسش خبرنگاران تصریح کرد: «هدف ما جلوگیری از تسلیح هسته‌ای ایران است و این هدف باقی می‌ماند. ما خواهان مسابقه تسلیحات هسته‌ای در خاورمیانه و خاور نزدیک نیستیم.» وی افزود: «ایران نباید به سلاح هسته‌ای مجهز شود و قادر به تولید سلاح هسته‌ای نباشد.» 

 

همزمان نماینده دائم روسیه در سازمان‌های بین‌المللی مستقر در وین می‌گوید که نگرانی کشورهای غربی درباره برنامه هسته‌ای ایران مثل اشک تمساح است. «میخائیل اولیانوف» در مصاحبه با خبرگزاری روسی «اسپوتنیک» با تأکید بر این نکته که موضوع هسته‌ای ایران از طریق دیپلماتیک و بدون تهدید باید مورد رسیدگی قرار گیرد، ادامه داد که نگرانی کشورهای غربی از برنامه هسته‌ای ایران همچون «اشک تمساح» است. وی با اشاره به گزارش روز گذشته (دوشنبه) وبگاه «بلومبرگ» که مدعی شده بود ایران در حال غنی‌سازی اورانیوم تا 84 درصد است، گفت که رسانه‌های خارجی در حال داغ کردن فضا در خصوص برنامه هسته‌ای ایران قبل از جلسه بعدی شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هستند و احتمالاً افشاگری بلومبرگ با هدف اخلال در سفر آتی «رافائل گروسی» مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به تهران صورت گرفته است.

 پیش‌تر بلومبرگ به نقل از دو منبع دیپلماتیک ناشناس گزارش داده بود که بازرسان آژانس بین المللی انرژی اتمی ذراتی با درجه غنای ۸۴ درصد در ایران پیدا کرده‌اند. 

اولیانوف در این خصوص توضیح داد: «متأسفانه چنین چیزهای تحت عنوان «افشاگری» اطلاعات حساس در رسانه‌ها غیرمعمول نیست. چنین چیزی عمدتاً به دلایل سیاسی آشکار انجام می‌شود تا اوضاع حول محور ایران و برنامه هسته‌ای این کشور را دشوار سازند».

 

وی سپس به طور خاص به گزارش بلومبرگ اشاره کرد و نوشت: «بنابراین هم‌اکنون، منابع بلومبرگ تصمیم به داغ کردن اوضاع در آستانه جلسه آتی شورای حکام آژانس دارند که قرار است بین تاریخ 6 تا 10 مارس (15 تا 19 اسفند ماه) در وین برگزار شود و همچنین قصد مختل کردن برنامه‌های مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به تهران را دارند.

 رافائل گروسی به طور مکرر بر اهمیت این سفر در شرایط کنونی تأکید کرده است».

 

ادعای بلومبرگ در شرایطی مطرح شده است که در همین خصوص بهروز کمالوندی معاون و سخنگوی سازمان انرژی اتمی در گفت و گویی با فارس درباره این ادعای بلومبرگ اعلام کرد: «مایه تأسف است که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی همچنان به عنوان ابزار سیاسی برای فشار بر جمهوری اسلامی ایران مورد سوءاستفاده قرار می‌گیرد». 

وی با ذکر این نکته که مطالب منتشر شده در بلومبرگ با هدف سیاه نمایی و تحریف حقایق صورت گرفته است، یادآور شد: آنچه آژانس با ایران مطرح کرده در خصوص وجود ذره یا ذراتی (particle) از اورانیوم با غنای بالای ۶۰ درصد در محل شیر برداشت محصول از طریق نمونه برداری متداول است.

سخنگوی سازمان انرژی اتمی همچنین تأکید کرد: وجود ذره یا ذرات اورانیوم بالاتر از ۶۰ درصد در فرآیند غنی سازی به معنی غنی سازی بالای ۶۰ درصد نیست.

 

حمایت چین از احیای توافق هسته ای 

در حالی که سفر رئیس‌جمهور چین به عربستان سعودی در دی ماه امسال و انتشار بیانیه‌های ضد ایرانی پکن در همراهی با اعضای شورای همکاری خلیج فارس بحث‌ برانگیز شد، این کشور چند روز پیش در سفر ابراهیم رئیسی خواستار احیای برجام شده است. در دیدار روسای جمهور ایران و چین، دو کشور بر تقویت روابط دو جانبه تاکید کردند.

همچنین شی جین پینگ خواستار رسیدگی سریع و مناسب به مساله مذاکرات برجام شد. در پی سفر ابراهیم رئیسی به چین و دیدار او با رئیس جمهور این کشور، رسانه‌های دولتی چینی اعلام کردند که شی‌جین‌پینگ، ضمن ابراز حمایت از ایران در حفاطت از حقوق و منافع خود، خواستار اخذ تصمیم زودهنگام و مناسب در خصوص مذاکرات برجام و مساله هسته‌ای ایران شد. شی در نشست خود با رئیسی به او گفت که چین به همکاری سازنده در زمینه گفتگو برای ادامه مذاکرات بر سر اجرای توافق هسته‌ای ایران ادامه خواهد داد. توافق برجام که در سال 2015 حاصل شد، در ازای برداشتن تحریم‌های بین‌المللی، برنامه غنی‌سازی اورانیوم ایران و امکان تولید سلاح اتمی را محدود کرد. 

این در حالی است که ایران بارها اعلام کرده است که انرژی هسته‌ای را برای مقاصد صلح‌آمیز به کار خواهد برد. اما در سال 2018، دونالد ترامپ، رئیس جمهور وقت ایالات متحده توافق برجام را به بهانه اینکه به اندازه کافی برای محدود کردن فعالیت هسته‌ای تهران کافی نبوده است، ترک کرد و تحریم‌ها را مجددا بر کشور اعمال کرد. چین از آن زمان واشنگتن را برای خروج از برجام مورد انتقاد قرار داده و بر لزوم برداشتن اولین قدم توسط ایالات متحده آمریکا برای احیای این توافق تاکید کرده است.

در ماه سپتامبر، آمریکا تحریم‌های جدیدی را علیه شرکت‌هایی که با صادرات نفت ایران در ارتباط بودند از جمله ۵ شرکت مستقر در چین اعمال کرد. واشنگتن اعلام کرد تا زمانی که تهران به تسریع برنامه هسته‌ای خود ادامه دهد، اعمال تحریم بر صادرات نفت و پتروشیمی ایران را ادامه خواهد داد.

پیش از آغاز سفر سه روزه ابراهیم رئیسی، او مطلبی در روزنامه دولتی خلق چین نوشت و در آن اشاره کرده که هر دو کشور باور دارند که یک‌جانبه‌گرایی و اقدامات خشونت‌آمیز مانند اعمال تحریم‌های ناعادلانه عامل اصلی بحران و ناامنی در جهان است.