عمر کوپن در ایران به سال 1321 بر می گردد آن زمان که جبهه متفقین از زمین و هوا بی‌طرفی ایران در جنگ جهانی دوم را نقض و ایران را اشغال کردند.

به گزارش صبح ساحل، علی سهیلی، نخست‌وزیر هم در نخستین اظهارنظرش در سال 1321 مردم را به عدم اسراف و حمایت از کشاورزی تشویق کرد. او همچنین به مردم وعده داد تا به زودی راهی برای بهتر شدن وضعیت پیدا خواهد کرد. راهکار دولت، جیره‌بندی ارزاق عمومی و توزیع کوپن در میان مردم بود و بدین ترتیب، از 10 فروردین سال 1321 قند و شکر را کوپنی کرد، از 19 خرداد 1321 نان در سراسر کشور جیره‌بندی شد. موضوعی که چند ماه بعد با اغراض سیاسی درآمیخت و به «شورش نان» در 17 آذر 1321 ختم شد.

بازگشت کوپن بعد از 38 سال جنگ ایران و عراق

پای کوپن را مجدد به ایران باز کرد، نابسامانی، هرج و مرج، ترس و نگرانی از اینده باعث احتکار کارهای مورد نیاز مردم شد، از سوی دیگر بند خرمشهر که یکی از مهمترین بنادر تجاری ایرن به شمار می رفت مورد تهاجم قرار گرفت و تامین کالاهای اساسی را برای دولت وقت با مشکل روبه‌رو کرد. تمام این وقایع کشور را نیازمند برنامه گسترده‌ای برای اداره اقتصاد بخصوص تأمین مایحتاج و ارزاق عمومی کرد. آبان 59 بود که شورای عالی دفاع، دستور ایجاد بسیج خدمات عمومی در هر منطقه ای را دارد تا به نوعی سرشمای شود و متناسب با آن کارت های ارزاق همومی توزیع شود، در واقع اولین قدم برای تولد کوپن در کشور برداشته شد. 

اجرای اولین مرحله کوپن 

توزیع کوپن از مرحله اول تا هشتم یعنی از سال 59 تا سال 68 زیر نظر ستاد بسیج اقتصادی که در نهاد نخست وزیری و با همکاری بانک صادرات  انجام می شد. آبان 59 نخستین مرحله کوپن توزیع شد، دراین مرحله 10 قلم کالا شامل روغن نباتی، قند و شکر، برنج، پودر شوینده، صابون، پنیر، کره، مرغ، تخم مرغ و گوشت قرمز از طریق کوپن‌ در اختیار مردم قرار گرفت.

در حالیکه سیستم کوپنی در سال 1359 کار خود را با 10 قلم کالا آغاز کرده بود درسال 1386 به سه قلم کالا کاهش یافته بود. اما با حذف برنج از سال 1387 تنها دو قلم کالا شامل روغن و قند و شکر در سیستم کوپنی باقی مانده بود. هرچند این مرحله به‌صورت رسمی به‌عنوان پایان کوپن از سوی مسئولان اعلام نشده بود، اما در مرداد 1389 که شش ماه از اعلام آخرین شماره کوپن قند و شکر گذشته بود و دیگر خبری از شماره جدید نشد، مشخص شد که کوپن به آخر راه رسیده است.

هدفمندی یارانه ها جایگزین کوپن

باروی کار آمدن دولت احمدی نژاد، اجرای قانون هدفمندی یارانه ها که در دهه 70 نیز مطرح شده بود، قوت گرفت. این رئیس جمهور با جسارتی که داشت خواستار اجرای قانون هدفمندی یارانه ها شد هر چند که  در نهایت هر آنچه که قانون هدفمندی می گوید اجرا نشد و یارانه نقدی با مبلغ 45 هزار و 500 تومان به حساب سرپرست خانوار تمام دهک ها واریز شد. در نهایت از  سال 1389 هیچ کوپنی اعلام نشد و پس از بحث و گفت‌و‌گوهایی فراوان در انتهای آذرماه همان سال با صدور فرمان هدفمندی یارانه‌ها کوپن به‌صورت رسمی با اقتصاد ایران خداحافظی کرد و یارانه نقدی جای آن را گرفت. براین اساس درحالی که مردم ایران در دی ماه سال 1359 اولین کوپن‌های خود را دریافت کردند، در دی 1389 و پس از 30 سال اولین یارانه نقدی 45 هزار و 500 تومانی خود را دریافت کردند.

بازگشت کوپن به زندگی مردم

رئیس مجلس چندی پیش یعنی در اردیبهشت ماه سال جاری خبر از اختصاص کالابرگ برای کالاهایی چون مرغ، تخم‌مرغ و پنیر داده، که با واکنش‌های بسیاری  در فضای مجازی همراه بود و منتقدان سیستم کوپنی عنوان می‌کنند به دلیل تحریم، توان واردات برخی از محصولات به کشور را نداریم، بنابراین قطعا طرحی همانند بازگشت کوپن به بن‌بست خواهد خورد.

منبع: مرکز اسناد و مطبوعات آستان قدس رضوی، خبرفوری، دنیای اقتصاد