وداع با هویت تاریخی

قلعه شیخ سلطان مرزوقی در بندر مغویه از توابع بخش مرکزی، در 40 کیلومتری غرب شهرستان بندرلنگه واقع شده‌است. این بنا در زمره ساختمان‌های دفاعی و متعلق به شیخ سلطان المرزوقی یکی از حکمرانان مقتدر منطقه و رئیس قبیله «المرازیق» و حاکم مغویه بوده و به «حصن شیخ سلطان المرزوقی» نیز مشهور است. این کاخ زیبا یادگار حکمرانان قبیله «العجمان» که در منطقه مغویه و بندر لنگه از توابع استان هرمزگان حاکم بودند باقی مانده‌است. این قلعه در دو طبقه و در قسمت‌هایی در سه طبقه دارای یک برج دیده بانی استوانه‌ای، دو بادگیر، دو حیاط اندرونی و بیرونی که قدمت حیاط اندرونی بیشتر است. این بنای تاریخی هم‌چنین دارای تعداد زیادی اتاق به همراه حمام سنتی، یک برج نگهبانی و دو بادگیر است و از مصالحی همچون خشت و گل، ساروج و چوب چندل در مساحتی بالغ بر 2000 متر مربع و ارتفاعی بین 6  تا 8 متر ساخته شده‌است. این بنا در سال ۱۳۲۱ هجری قمری برابر با ۱۲۸۲ خورشیدی ساخته شده‌است و گفته می‌شود که مربوط به دوره قاجاریه است. این اثر در تاریخ ۳ اسفند سال ۱۳۷۷ با شماره ثبت ۲۲۳۰ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است. این قلعه اولین بار در سال 77 توسط میراث فرهنگی مرمت شد و پس از آن در سال 96 «اشکان مختاری»، معاون پرحاشیه وقت میراث فرهنگی مرمت آن از سر گرفته شد. در آن زمان برای مرمت اضطرای دیوارهای قسمت های جنوبی و غربی قلعه این بنا صدمیلیون تومان اختصاص یافت اما در عمل خبری از مرمت نبود و تا به امروز این بنا همچنان به حال خود رها شده‌است. عباس نوروزی، معاون میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی هرمزگان سال گذشته در گفت‌وگو با ایسنا عدم دسترسی به وراث قلعه مغویه را یکی از دلایل اصلی مرمت نشدن این بنای تاریخی اعلام کرده‌است. او  در این باره می‌گوید: «اداره‌کل میراث فرهنگی بارها به دنبال وراث این بنای تاریخی بود تا در صورت توافق، قلعه مغویه خریداری یا به‌صورت مشارکتی مرمت شود اما متأسفانه دسترسی به وراث به دلیل سکونت در خارج از کشور امکان‌پذیر نبوده است و برای مرمت این قلعه تاریخی حدود ۴۰۰ میلیارد ریال اعتبار مورد نیاز است که بعد از مرمت در مورد تغییر کاربری آن برنامه‌ریزی می‌شود».

قلعه آل علی، قلعه بزرگی است که درشهر بندر چارک قرار دارد. این قلعه مقر حاکم وقت بوده‌است و شیخ صالح بن شیخ محمد آل علی یکی از حاکمان چارک آن را ساخته‌ و مقر حکم خود قرار داده‌است. زمان ساخت این قلعه تاریخی مربوط به دوره قاجاریه است. این بنا در زلزله اخیر بندر چارک آسیب دید و میراث فرهنگی اعلام کرد که ۳۰ درصد قلعه تاریخی آل علی بر اثر زلزله ۵.۶ ریشتری ۴ تیرماه دچار خسارت و تخریب شده‌است. به گفته «عباس نوروزی»، معاون میراث‌ فرهنگی، اداره‌ کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی هرمزگان این بنا به دلیل داشتن مالکیت شخصی هنوز در فهرست آثار ملی کشور به ثبت نرسیده‌است. آن‌طور که مردم آن منطقه می‌گویند علاوه بر قلعه آل علی، قلعه «جبیله» که به بام چارک شهرت دارد هم در خطر تخریب قرار دارد. به گفته آن‌ها پیش از این هم بنای مسجد شیخ در سایه بی‌توجهی میراث فرهنگی تخریب شده‌بود.     

توجه نکردن مسئولان مربوطه نیز موجب شده تا بناهای باارزش استان هرمزگان در آستانه تخریب قرار گیرد و از این بناها به جز یک عکس چیز دیگری باقی نماند. با اینکه در چندسال اخیر توجه افکار عمومی به سمت بناهای تاریخی بیشتر جلب شده‌ و اهمیت نگهداری و حفاظت از ان‌هل روشن‌تر شده‌است اما موج تخریب بناها و خانه‌های تاریخی هنوز به قوت خود باقی است. هرماه خبرهایی از تخریب یک بنای تاریخی در هرمزگان به دلیل سیل و زلزله یا در اثر بی‌توجهی مسئولان میراث فرهنگی هرمزگان به گوش می‌رسد اما میراث فرهنگی هرمزگان به عنوان نهاد متولی نگهداری و مرمت ابنیه تاریخی به ندرت واکنشی نسبت به این موضوعات نشان می‌دهد و توضیحاتشان هم افکار عمومی را اقناع نمی‌کند. مانند ماجرای قلعه آل علی و مغویه که میراث فرهنگی سعی دارد کم‌کاری خود را به وسیله عدم همکاری مالکان شخصی بناهای تاریخی توجیه کند. انفعال میراث فرهنگی هرمزگان در این زمینه هم اتفاق جالب توجهی است. باوجود اینکه بیش از یک سال از انتصاب سهراب بناوند به‌عنوان مدیرکل میراث‌‎فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان هرمزگان می‌گذرد اما تاکنون عملکرد قابل دفاعی از او مشاهد نشده‌است. کما اینکه سازمان میراث فرهنگی هرمزگان همواره به انفعال مدیرانش مشهور است اما به نظر می‌رسد که آقای بناوند در انفعال در قبال آثار تاریخی از مدیران پیشین هم سبقت گرفته‌است. 

متاسفانه نگاه مدیران شهری و میراث فرهنگی استان به بسیاری از بناهای تاریخی هیچگاه نگاه توریستی و سرمایه‌گذارانه نبوده‌است و برای بسیاری از این بناها به راحتی مجوز تخریب صادر می‌شود یا در سایه بی‌توجهی مسئولان این بناها به تدریج تخریب و فراموش می‌شوند و کسی از این اتفاق ککش هم نمی‌گزد. درحالی که وزیر میراث فرهنگی درگیر عکس گرفتن با اشیای تاریخی است و بر آثار تاریخی کشور چوب حراج می‌زنند، نمی‌توان بر مدیران زیرمجموعه او خرده گرفت که چرا نسبت به بناهای تاریخی بی‌توجهند؛ چرا که «خانه از پایبست ویران است».