دو ملاک در هدایت تحصیلی و انتخاب رشته دانش‌آموزان تاثیرگذار است؛ اول آزمون‌های مشاوره‌ای که شامل آزمون توانایی و رغبت، نظر معلم، نظر مشاور، نظر والدین و نظر دانش‌آموز است که مجموعا ۶۵ درصد را به خود اختصاص می‌دهد و دوم هم سابقه تحصیلی فرد {از پایه هفتم تا نهم} که ۳۵ درصد تاثیرگذار است. یک ایراد اساسی به این رویه وارد است و آن اینکه به جرائت می‌توان گفت در بسیاری از مدارس دولتی آزمون‌های مشاوره‌ای اصلا انجام نمی‌شود. اگر هم انجام شود تاثیر چندانی در اولویت‌بندی رشته‌ها ندارد و روندی که اکنون هدایت تحصیلی تنها بر آن متکی است بحث سوابق تحصیلی است؛ یعنی نظام آموزشی کشور باز هم در تله‌ی نمره سالاری افتاده است. دانش‌آموز پایه نهم مدرسه‌ای در منطقه چهار بندرعباس با اشاره به اینکه هیچ آزمون استعدادیابی در مدرسه نداده است، گفت: «با معدل ۱۸٫۵ نتوانستم در رشته‌ای که به آن علاقه دارم، ثبت‌نام کنم. به همراه والدینم برای پیدا کردن راهی، به سراغ مدیریت مدرسه رفتیم که معاون در برخوردی عجیب خطاب به من گفت، توانایی خواندن رشته تجربی را نداری. از پس آن بر نمی‌آیی و مُخ‌تان نمی‌کشد». او با گلایه از چنین رفتاری ادامه داد: «به آموزش و پرورش هم رفتیم اما نتیجه‌ای نداشت. در نهایت در رشته علوم انسانی ثبت نام کردم. هیچ علاقه‌ای به آن ندارم و نمی‌دانم چگونه قرار است پیش برود». هدف اصلی نوشته حاضر ذکر این نکته است که علی رغم تغییر نظام آموزشی، آموزش و پرورش همچنان در بحث استعدادیابی دانش‌آموزان ناکام است.

   

در مسیر تحقق هدایت تحصیلی با اهدافی که برای آن تعریف شده چند مانع وجود دارد. تنوع رشته‌های تحصیلی در شهر {منظور غیر از مرکز استان‌ها است} و روستاها خیلی کم بوده یا اصلا وجود ندارد. همچنین علی‌رغم تلاش‌هایی که در دو سال اخیر برای هدایت دانش‌آموزان به رشته‌های فنی و حرفه‌ای شده است، در بطن جامعه این طرز فکر که شاخه فنی و حرفه‌ای و کارودانش در سطح پایینی قرار دارد، هنوز نهادینه است. از طرفی هدایت تحصیلی برای شاخه فنی و حرفه‌ای حد نمره و سخت‌گیری ندارد که این موضوع بر تفکر مذکور صحه می‌گذارد. باید پذیرفت ارزش‌گذاری که بر رشته‌های نظری بالاخص رشته تجربی انجام می‌شود، برای سایر رشته‌ها وجود ندارد. همچنین نمی‌توان این موضوع را نادیده گرفت که بنا به شرایط جامعه و قابل لمس بودن آینده شغلی {و دلایل دیگر} تقاضا برای رشته تجربی زیاد است. در این بین نقش خانواده‌ها را نیز نمی‌توان کتمان کرد. بسیاری از خانواده‌ها همچنان بر روی رشته‌های خاص شاخه نظری مستقیم و غیر مستقیم ارزش‌گذاری می‌کنند. برخی نیز استعدادیابی فرزندانشان را یا به دلیل مشغله یا به دلیل آگاهی کم، کاملا بر عهده مدرسه و دانش‌آموز می‌گذارند. نبود تنوع در رشته‌های تحصیلی، عدم شناخت دانش‌آموز و مبهم بودن آینده شغلی سایر رشته‌ها و روال شکست‌خورده استعدادیابی در مدارس در نهایت به این ختم می‌شود که با خیل عظیمی از تقاضا برای تحصیل در رشته‌ تجربی رو به رو می‌شویم.

   

در همین راستا با «محمود غیبی»، معاون پرورشی و فرهنگی آموزش و پرورش هرمزگان گفت و گو کردیم. وی با بیان اینکه هدایت تحصیلی دانش‌آموزان به معنای راهنمایی و مشخص کردن یک مسیر برای ادامه تحصیل است، گفت: «براساس این هدایت تحصیلی، دانش‌آموز به صورت آگاهانه شاخه و رشته تحصیلی خود را انتخاب می‌کند». این مقام مسئول ضمن تاکید بر اینکه در بحث هدایت تحصیلی، هدایت متوازن دانش‌آموزان به شاخه‌ها و رشته‌های تحصیلی براساس سیاست‌های توسعه کشور انجام می‌شود، افزود: «از اهداف طرح هدایت تحصیلی در پایه نهم این است که توازن بین رشته‌ها و سیاست‌های ابلاغی توسعه کشور رعایت شود؛ یعنی شاید در شاخه تجربی ۵۰۰ نفر ظرفیت داشته باشیم اما هزار نفر متقاضی وجود داشته باشد؛ از همین رو امکان ثبت‌نام وجود ندارد. چراکه هم زیرساخت‌ها آماده نیست و هم توازن بین رشته‌ها بهم می‌خورد». غیبی با بیان اینکه شناسایی استعدادها، توانایی و علاقه، ویژگی‌های سنجش دانش‌آموزان به عنوان اهداف هدایت تحصیلی است، عنوان کرد: «انتخاب رشته آگاهانه مسیر شغلی آینده فرد را رقم خواهد زد. از همین رو در بحث هدایت تحصیلی یک فرآیند داریم که مجموع موارد در نظر گرفته می‌شود». وی افزود: «یک نفر علاقه دارد اما توانایی ندارد. دانش‌آموز بوده برای تحصیل در یک رشته اصرار داشته و به کمیته هدایت تحصیلی آمده است؛ بنا به هر دلیلی بعد از یکسال آمده، آن کشش را نداشته و دوباره تغییر رشته داده است».

         

معاون پرورشی و فرهنگی آموزش و پرورش هرمزگان از فرصت مجدد به دانش‌آموزان برای ثبت نام رشته مورد نظرشان خبرداد و گفت: «اگر دانش‌آموز خرداد ماه امتحان داد اما حد نصاب نمره را کسب نکرد می‌تواند در شهریور ماه یک آزمون دیگر بدهد. این فرصتی است که آموزش و پرورش به افراد داده است. میانگین نمره پایه‌شان اگر به حد نصاب رسید و ظرفیت رشته هم موجود بود، می‌توانند در آن رشته شرکت کنند. اگر نمرات مورد نظر را بدست نیاوردند به شاخه‌های دیگر هدایت می‌شوند». غیبی ضمن اظهار اینکه توانایی و علاقه‌مندی جمعا هدایت تحصیلی را تشکیل می‌دهد، اظهار کرد: «همه‌ی مدارس در متوسطه اول مشاور دارند. هدایت تحصیلی از پایه هفتم آغاز می‌شود. دانش‌آموز و اولیا باید با روند هدایت تحصیلی آشنایی داشته باشند». وی در پاسخ به اینکه در صورت ممانعت از ثبت‌نام دانش‌آموز در رشته مورد نظرش، فرد کجا باید اعتراض خود را مطرح کند، گفت: «یک کمیته هدایت تحصیلی در اداره وجود دارد که اولیا و مدیران می‌توانند به این کمیته مراجعه کنند. در کمیته هدایت تحصیلی، سوابق تحصیلی دانش‌آموز و آزمون‌هایی که داده بررسی می‌شود. در نهایت کمیته تشخیص می‌دهد؛ اقناع دانش‌آموز انجام و فرد به سایر اولویت‌هایی که آورده هدایت می‌شود». به گفته معاون پرورشی و فرهنگی آموزش و پرورش هرمزگان مواردی بوده که دانش‌آموز اولویت رشته را نیاورده، ظرفیت بوده، دانش‌آموز هم علاقه داشته است و او را ثبت‌نام کردیم. غیبی در پایان استفاده از ظرفیت مدارس غیر دولتی را توصیه کرد و گفت: «ظرفیت مدارس غیر دولتی هم موجود است. دانش‌آموزان و اولیا می‌توانند از آن استفاده کنند. اگر ظرفیت‌های دولتی پر است می‌توانیم بچه‌ها را به مدارس غیردولتی هدایت کنیم چرا که ظرفیت دارند».