نویسنده: نیما صفا/ نویسنده و پژوهشگر تاریخ

 

در بخشی از مقاله‌ی «نظری بر عمارت کلاه‌فرنگی بندرعباس» به ارائه توضیحاتی در مورد محل اولین نمایندگی شرکت هلندی در بندرعباس پرداخته‌ام که در ادامه می‌خوانید.

  هلندی‌ها بلافاصله پس از تأسیس نمایندگی کمپانی انگلیسی هند شرقی در بندرعباس، با اجاره‌ی یک‌خانه به مبلغ ماهیانه بیست تومان که متعلق به «برخوردار سلطان ذوالقدر» حاکم بندرعباس بود  (Floor, Willem, The Persian gulf: A political and Economical History of five port cities 1500- 1730 p.257 ) اقدام به تأسیس نمایندگی شرکت خود نمودند. محل نخستین تجارتخانه‌ی آن‌ها در جانب شرقی تجارتخانه‌ی انگلیس، به فاصله‌ی یک کوچه‌ی باریک از آن (سدید السلطنه، محمدعلی، بندرعباس و خلیج‌فارس، به تصحیح احمد اقتداری و به کوشش علی ستایش، ص 444)، واقع در غرب شهر بندرعباس آن روزگار و نزدیک ساحل دریا بوده (لاکهارت، لورنس، انقراض سلسله صفویه، ترجمه اسماعیل دولتشاهی، ص 330) و هر یک از دو شرکت انگلیسی و هلندی پرچم کشور متبوع خود را بر فراز ساختمان مربوطه می‌افراشتند (ویلسون، سر آرنولد، همان، ص 134). 

 ساختمان تجارتخانه شرکت هلند بزرگ‌تر و وسیع‌تر از تجارتخانه‌ی انگلیس و دیوارهای آن کنگره‌دار و نیز دارای بادگیری در وسط ساختمان بوده که زیبایی خاصی بدان می‌بخشیده و نیز حیاط وسیع آن، ورود چهارپایان به آنجا و تخلیه و نگهداری بار آن‌ها را ممکن می‌نموده (لاکهارت، لارنس، همان، ص 317 و 330). این خانه که معمولاً همیشه تعدادی توپ جنگی هم در آن نگهداری می‌شده (سدید السلطنه، پیشین، ص 441)، حداقل دارای سه اتاق بزرگ بوده است (Lockyer, Charles, An account of the trade in india , p. 230)؛ بعدها با ورود فرانسه به عرصه تجارت با ایران، محل کوچکی در جانب غربی تجارتخانه کمپانی انگلیس در بندرعباس با عنوان تجارتخانه کمپانی هند شرقی فرانسه تأسیس شد و هر سه کشور دارای ساختمان‌هایی در کنار یکدیگر شدند (همان‌جا). این ساختمان حتی سال‌ها پس از احداث عمارت جدید، در اختیار و تصرف کمپانی هلندی بوده است (فلور، ویلم، اشرف افغان بر تختگاه اصفهان، ترجمه ابوالقاسم سری، ص 74).

 

بندرعباس و ساختمان‌های تجارتخانه کمپانی هلند و انگلیس و فرانسه در غرب شهر

 

 (bruyn, Cornelius De, Teravel into Moscovy, Persia and part of  The indies, vol 2, p. 75)

محل تقریبی این بناها در شهر بندرعباس کنونی را می‌توان در بلوار ساحلی، واقع در محله قلعه شاهی (اوزی‌ها) جانمایی نمود.

 

  از سال 1698 تا 1701. م / 1077 تا 1080. ش که ریاست کمپانی هند شرقی هلند بر عهده‌ی «ژاکوب هوک کامر» (Hoogkamer Jacob) نهاده شد، وی با توجه به پا گرفتن تجارت این شرکت و محدودیت فضای ساختمان قبلی، اقدام به ساخت یک عمارت باشکوه دیگری در فاصله‌ی حدود نیم مایلی از ساختمان سابق (حدود هشت‌صد متر) و در منتهی الیه شرق آن زمان شهر بندرعباس و در کنار ساحل نمود (Lockyer, Charles, p.230)؛ از چگونگی اخذ مجوز از حکومت مرکزی برای احداث این بنای جدید سندی در درست نیست؛ همچنین آنچه مسلم است اینکه احداث عمارت جدید چند سالی زمان برده و تاریخ دقیق اتمام کار آن در دست نیست، اما «کرنلیوس دو برون» (Cornelius  de Bruyn) سیاح و نقاش هلندی که در سال 1705. م / 1084. ش از بندرعباس دیدن کرده، کار احداث آن را ناتمام توصیف می‌نمایند (bruyn, Cornelius de, Teravel into Moscovy, Persia and part of  The indies, vol 2, p. 74   )؛ به‌هرروی امکان استفاده از عمارت جدید در طول دوره‌ی احداث و پیش از تکمیل وجود داشته است.

بندرعباس- پس از ساخته‌شدن تجارتخانه جدید هلند در ضلع شرقی شهر 1704. م 

 

 (Bruyn, Cornelis de, Gezicht op Gamron, bekijk toegang 4.AANW, Nederland Nationaal Archief).

 

شماره‌های بعدی صبح ساحل را برای خواندن ادامه این مقاله دنبال کنید.