هر سال با آمدن دهم آذرماه، تعداد زیادی خبر و مطلب درباره اچ.آی.وی منتشر می‌شود که دلیل آن به روز جهانی ایدز برمی‌گردد. پرداختن به این موضوع اگرچه مهم و خوب است اما تنها در یک روز خاص، کافی نیست. آموزش‌ها و به طور کلی افزایش آگاهی به شکل مستمر، می‌تواند در این زمینه بسیار مهم و تاثیرگذار باشد. «دکتر وحید جهانمیری‌نژاد»، پزشک خانواده و مشاورعفونت‌های آمیزشی و اچ.آی.وی، به مهم‌ترین و جدیدترین مواردی که در این رابطه باید بدانیم، می‌پردازد.

  

بسیاری از افراد تصور می‌کنند که اچ.آی.وی (HIV)، همان ایدز محسوب می‌شود در حالی‌که این باور نادرست است و بین این دو تفاوت وجود دارد. اچ.آی.وی، ویروسی است که به گلبول‌های سفید حمله می‌کند و به مرور گلبول‌های سفید را پایین می‌آورد و فرد متوجه این مسئله نمی‌شود. این موضوع تا سال‌های سال ادامه خواهد داشت و اگر فرد تحت درمان قرار نگیرد، وارد مرحله ایدز می‌شود. معمولا بین 8 تا 10 سال زمان می‌برد که فرد دچار ایدز شود. در مرحله ایدز، فرد در برابر عفونت‌های فرصت طلب و بعضی سرطان‌ها بی‌دفاع خواهد شد. برای آن دسته از افرادی که تشخیص یا به عبارتی آزمایش به موقع انجام شود و تحت درمان قرار بگیرند، ورود به مرحله ایدز اتفاق نخواهد افتاد و می‌توانند تحت نظر پزشک و با مصرف دارو، به زندگی عادی خود ادامه دهند.

  

الگوی انتقال اچ.آی.وی در گذشته بیشتر از طریق تزریق مشترک بود که با اقدامات و هماهنگی‌های خوبی که در این زمینه صورت گرفته این مسئله تا حدود زیادی کنترل شده و از آمار انتقال از این طریق، از حدود 23 درصد به زیر 5 درصد رسیده است. راه‌های دیگر انتقال مثل خون‌های آلوده هم از سال 1376 به بعد کنترل شد. همچنین با غربالگری‌های خوبی که صورت گرفته، انتقال از مادر به جنین بسیار کاهش یافته است به شکلی که در برخی سال‌ها نوزاد متولد شده با اچ.آی.وی نداشتیم یا حدود یک تا سه نوزاد در سال بوده‌اند. اما با وجود همه این موارد، الگوی انتقال به سمت روابط جنسی رفته است که دلیل آن می‌تواند بروز رفتارهای پرخطر باشد. در این میان مصرف مواد مخدر و الکل به ویژه مواد روان‌گردان می‌تواند در بروز رفتارهای پرخطر نقش داشته باشد که این مسئله متاسفانه در بین برخی از نوجوان‌ها و جوان‌ها وجود دارد. از طرفی ابتلا به این ویروس بیشتر به سمت زنانه شدن رفته است بدین معنی که زنان شاید رفتار پر خطر کمتری به نسبت مردان داشته باشند اما ساختار بدن‌شان به شکلی است که نسبت به ابتلا آسیب‌پذیرتر به حساب می‌آیند.

 

  

آن چیزی که بیش از اعداد و ارقام مبتلایان حائز اهمیت است، شناسایی مبتلایان و تحت درمان قرار گرفتن آن‌ها است. هر چه شناسایی و درمان دیرتر صورت بگیرد، افراد بیشتری ممکن است ناخواسته به این ویروس مبتلا شوند. به طور کلی برخی از تخمین‌ها نشان می‌دهد که در حدود 45 تا 50 هزار مبتلا به اچ.آی.وی در کشور وجود دارد که از این تعداد تنها حدود 23 هزار نفر شناسایی شده‌اند و از این تعداد نیز فقط حدود 18 هزار نفر تحت درمان هستند. 

  

  

هنوز هم افراد زیادی وجود دارند که در مواجهه با افراد مبتلا به اچ.آی.وی دچار ترس و وحشت می‌شوند در حالی‌که راه‌های انتقال کاملا مشخص است. ویروس اچ.آی.وی از طریق غذا، زندگی در یک خانه، دستشویی و حمام مشترک، نیش حشرات، استخر و ...، به دیگران منتقل نمی‌شود. اچ.آی.وی تنها در خون، ترشحات جنسی، ترشحات اطراف جنین و به میزان کمی در شیر مادر وجود دارد و نباید نسبت به سایر موارد نگرانی بی‌مورد داشت. 

  

برخی از افراد تصور می‌کنند آزمایش پیش از ازدواج برای تشخیص ابتلا به ویروس کافی است در حالی‌که این آزمایش را به اجبار نمی‌توان انجام داد ضمن اینکه به دلیل محرمانه بودن جواب آن و تاکید بر اصل رازداری، امکان در اختیار قرار دادن جواب به دیگران بدون رضایت فرد وجود ندارد. از طرفی باید به این مسئله توجه داشت که فرد ممکن است در دوره پنجره‌ای باشد و جواب آزمایش او منفی شود در حالی‌که به اچ.آی.وی مبتلا باشد و در اصطلاح، آزمایش منفی کاذب شود. پس این نوع آزمایش تا زمانی که بین طرفین توافق و صداقت نباشد، نمی‌تواند به صورت قطعی مبنایی بر عدم ابتلا باشد. برای یک آزمایش دقیق حدود 3 ماه از زمانی که احتمال مواجهه با ویروس وجود داشته است باید بگذرد. علاوه بر این پس از آن مدت، رفتار پرخطر نباید وجود داشته باشد. پس با تمام این موارد، باید بیشتر تمرکز را روی آموزش متقاضیان ازدواج در رابطه با بیماری‌های آمیزشی مختلف گذاشت و در کنارش آن‌ها را به آزمایش داوطلبانه برای تشخیص اچ.آی.وی تشویق کرد. 

  

آموزش درست و اصولی در رابطه با بیماری‌های آمیزشی مختلف، می‌تواند تا حدود زیادی مانع از شیوع این نوع بیماری‌ها شود. یکی از موارد مهمی که بسیاری از افراد نسبت به آن آگاه نیستند، روابط غیر متعارف مقعدی است این نوع روابط می‌تواند احتمال ابتلا به انواع عفونت‌های آمیزشی به ویژه اچ.آ.وی را تا چندین برابر افزایش دهد. در واقع یکی از پرخطرترین روابط محسوب می‌شود به ویژه در شرایطی که ایمن (با پوشش یا کاندوم) نباشد، شانس ابتلا بسیار بالا خواهد رفت. علاوه بر این، برخی از افراد از روی ناآگاهی رفتار پرخطر دیگری انجام می‌دهند که آن‌ها را در برابر ابتلا آسیب‌پذیر می‌کند. برای مثال، استفاده از روان‌کننده‌های روغنی می‌تواند ایمنی پوشش یا کاندوم را کاهش دهد و فرد را در معرض ابتلا قرار دهد. به همین دلیل به جای آن و در صورت لزوم باید از روان کننده‌های بر پایه آب استفاده کرد که در داروخانه‌ها موجود است. 

  

انجام آزمایش اچ.آی.وی به شکل داوطلبانه و محرمانه به همه افراد توصیه می‌شود به ویژه به افرادی که رفتار پر خطر داشته‌اند. بهترین و معتبرترین آزمایش در مراکز مشاوره بیماری‌های رفتاری به شکل رایگان و محرمانه انجام می‌شود ضمن اینکه مشاوره هم برای فرد انجام خواهد شد. این مراکز در سراسر کشور وجود دارند و افراد به راحتی و بدون هیچ نگرانی و ترس از قضاوت، می‌توانند با خیال راحت به آن‌ها مراجعه کنند. برای پیدا کردن این مراکز کافی است یک جست‌وجوی ساده در اینترنت انجام داد یا می‌توان به سایت HIVSTI.com مراجعه کرد. 

چنانچه فرد به اچ.آی.وی مبتلا شده باشد، با اصل رازداری درمان و کلیه خدمات لازم به شکل دائمی و رایگان انجام خواهد شد. افرادی که تحت درمان قرار می‌گیرند می‎‌توانند به زندگی عادی  خود ادامه بدهند و حتی ازدواج کنند و فرزند داشته باشند. خوشبختانه داروها به اندازه‌ای پیشرفت کرده‌اند که می‌توانند ویروس را در بدن فرد مبتلا به نزدیک صفر برسانند و مانع از ابتلای آن به همسر یا فرزند (مادر به جنین) شوند. پس برای عدم ابتلای سایر افراد به این ویروس و پیشگیری از ابتلا به ایدز، درمان بسیار اهمیت دارد. علاوه بر این، تا زمان به صفر رسیدن ویروس در بدن فرد مبتلا، به زوج مقابل که به این ویروس مبتلا نیست داروهایی تحت عنوان پیشگیری قبل از مواجهه داده می‌شود که به آن‌ها پرپ (PrEP) می‌گویند.

 

شاید خیلی از افراد این موضوع را ندانند که اگر بنا بر هر دلیل احتمال ورود این ویروس به بدن‌شان وجود داشته باشد، می‌توانند با مصرف داروهایی خاص به نام داروهای پیشگیری پس از مواجهه (PEP) مانع از ابتلا شوند. در واقع مصرف درست این داروها احتمال ابتلا را تا نزدیک به صفر می‌رساند. فقط باید توجه داشت که برای این منظور 72 ساعت طلایی را باید در نظر گرفت و حداکثر تا 72 ساعت زمان برای مراجعه و دریافت دارو وقت وجود دارد. برای دریافت این داروها باید به مراکز مشاوره بیماری‌های رفتاری مراجعه کرد. در صورت عدم دسترسی به این مراکز یا در زمان تعطیلی این مراکز، به شکل سریع باید به بخش عفونی بیمارستان‌های بزرگ مراجعه کرد و از سوپروایزر یا رزیدنت بخش عفونی این داروها را دریافت کرد. البته استفاده از این داروها بدین معنی نیست که افراد دائما رفتار پرخطر داشته باشند و تصور کنند با مصرف دارو مشکلی پیش نمی‌آید چون استفاده مکرر از این داروها علاوه بر داشتن عوارض، بدن فرد را نسبت به دارو مقاوم و بی‌اثر می‌کند. آن دسته از افرادی که قربانی تجاوز شده‌اند نیز باید حتما از این داروها استفاده کنند تا احتمال ابتلا به اچ.آی.وی در این دسته از افراد نیز به صفر برسد. در این زمینه همه افراد باید آگاهی و اطلاع‌رسانی انجام بدهند تا فردی که قربانی خشونت و تجاوز شده، حداقل به اچ.آی.وی مبتلا نشود. 

  

زدن انگ و تبعیض به بیماران مبتلا به عفونت‌های آمیزشی به ویژه اچ.آی.وی، باعث عدم درمان یا انصراف از درمان این دسته از افراد خواهد شد. چنین مسئله‌ای تنها به فرد آسیب نمی‌زند و ضرر آن به تمام افراد جامعه برمی‌گردد چون فردی که تحت درمان قرار نگیرد، بار ویروسی در بدنش پایین نخواهد آمد و دیگران هم  ممکن است به ویروس مبتلا شوند. افزایش آگاهی، همدلی با بیماران و عدم تبعیض و انگ زدن، می‎‌تواند منجر به کنترل اچ.آی.وی تا زمان کشف درمان قطعی آن از سوی دانشمندان شود.