سفر ولادیمیر پوتین به امارات و عربستان همچنین مذاکرات وی در مسکو با ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور ایران، و ولیعهد عمان، نشان‌دهنده اهمیت خلیج فارس در نظم نوین جهانی برای مسکو است. این دیدارها بدون تردید بر وضعیت در حال تغییر ژئوپلیتیک جهان تأکید می‌کند و به ولادیمیر پوتین اجازه می‌دهد تا به عنوان یکی از رهبران جهان جدید اعتماد این کشورها را به خود جلب کند. این سفرها همزمان با رویدادهای مهم اخیر در سازمان اوپک پلاس بود که روسیه نقش کلیدی را ایفا می‌کند. تصمیم این سازمان برای تمدید و افزایش کاهش تولید نفت همراه با عربستان سعودی یکی از موضوعات مهم در این مذاکرات بود که بر جایگاه تعیین کننده روسیه در بازار جهانی نفت تاکید بیشتری خواهد داشت. ریاض به عنوان برادر بزرگ در شبه جزیره عربستان بوده و نظر آن برای سایر کشورها مانند کویت، قطر، بحرین، سلطان نشین عمان و یمن، تعیین کننده است. به همین دلیل، می‌توان گفت که نتایج مذاکرات به دست آمده در ریاض توسط همه کشورهای حاشیه خلیج فارس به شدت اجرا خواهد شد.

  

روابط روسیه با عربستان و امارات ماهیت چندوجهی و استراتژیکی را نشان می‌دهد که سفرهای اخیر ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه، نیز در همین راستاست. بحث در مورد موضوعاتی مانند جنگ روسیه و اوکراین، حملات اسرائیل به غزه و اوپک پلاس به تعامل عمیق فراتر از همکاری سنتی انرژی اشاره دارد. سفر پوتین به خلیج فارس در دسامبر ۲۰۲۳ از بسیاری جهات مهم بود، اما اساساً به ساختار روابط روسیه و خلیج‌فارس پس از جنگ روسیه و اوکراین مربوط است. با شروع جنگ روسیه و اوکراین، کشورهای حوزه خلیج فارس به ویژه عربستان سعودی و امارات رویکرد بی‌طرفی در سیاست خارجی  در پیش گرفتند. در اصل، امتناع کشورهای حاشیه خلیج فارس از مشارکت در تحریم‌های اعمال شده علیه روسیه توسط کشورهای غربی -به رهبری ایالات متحده- مشابه روند سیاست خارجی قبل از جنگ روسیه و اوکراین بود. کشورهای حوزه خلیج فارس از پیش از آن نیز به دلیل اقدامات آمریکا در مورد خروج از منطقه، در روابط خود با آمریکا دچار مشکل بودند. اما پس از قدرت گرفتن طالبان در افغانستان، روابط دوجانبه وارد بحران بی‌اعتمادی شد. علاوه بر این، آمریکا در موارد دیگر مانند سیاست تولید نفت با عربستان اختلاف دارد و در روابط خود با امارات نیز بر سر موضوعاتی مانند روابط با روسیه و دولت اسد در سوریه دچار تنش شده است. در واقع، کشورهای حوزه خلیج فارس که به دنبال مشارکت‌های منطقه‌ای و بین المللی هستند، از همین رو در تحریم‌های اعمال شده توسط کشورهای غربی علیه روسیه شرکت نکرده و در عین حال، روند عادی‌سازی روابط با اسرائیل، ایران و ترکیه از سال ۲۰۲۰، البته در سطوح مختلف، انجام شده است. مواضع کشورهای حاشیه خلیج‌فارس در مورد جنگ روسیه و اوکراین را در واقع می‌توان نشانه‌هایی از یک نظم جهانی چند قطبی دانست. 

خلیج فارس روسیه را به عنوان یک قدرت جایگزین در نظم جهانی چندقطبی و بازیگری حیاتی از نظر سیاست انرژی، مشارکت استراتژیک و نگرانی‌های امنیتی منطقه می‌داند.

کاهش تقاضای جهانی برای مشتقات نفت و گاز طبیعی از سال ۲۰۱۹ به بعد، به دلیل کرونا و گذار به پروژه‌های انرژی تجدیدپذیر، باعث شد تا روسیه و کشورهای خلیج‌فارس به دنبال راه‌حلی مشترک باشند. گفتمان کاهش استفاده از سوخت‌های فسیلی به عنوان یکی از مهمترین ابعاد مبارزه با تغییرات آب و هوایی جهانی  و کاهش ذخایر جهانی نفت و گاز، روسیه و کشورهای حوزه خلیج‌فارس را بار دیگر به بازیگران استراتژیک انرژی تبدیل کرد.

تحریم‌های اعمال شده توسط کشورهای غربی بر صادرات نفت و گاز روسیه از فوریه ۲۰۲۲ به مسکو و کشورهای حوزه خلیج فارس این امکان را داد تا به طور موثر از چارچوب اوپک پلاس در روابط بین‌المللی جهانی استفاده کنند. علیرغم انتقادات جدی و تهدیدات آمریکا؛ از سال ۲۰۱۹ بزرگترین تولیدکنندگان نفت یعنی روسیه و عربستان، چندین بار تصمیماتی در راستای کاهش تولید نفت در اوپک پلاس گرفته‌اند و ثبات قیمت در بازار نفت حاصل شده است. 

همچنین اخیرا شهروندان روس، سرمایه‌گذاری بالایی در این کشورها داشته‌اند، بطوریکه بر اساس داده‌های سال ۲۰۲۲، شهروندان روسیه در خرید خانه در دبی رتبه اول را داشتند و شهروندان بریتانیایی و هندی را پشت سر گذاشتند که نشان دهنده روابط استراتژیک روسیه با کشورهای خلیج فارس است.

  

سفر پوتین به امارات و عربستان را می‌توان در سه نکته اصلی خلاصه کرد. نخست، باید توجه داشت که روسیه یک بازیگر دارای موقعیت استراتژیک در معماری امنیتی خلیج‌فارس است. مراسم استقبال از پوتین در امارات و روابط صمیمی محمد بن سلمان و پوتین به وضوح موقعیت روسیه را در خلیج‌فارس نشان می‌دهد. در واقع، اگر سفر پوتین را با سفر جو بایدن به جده مقایسه کنیم، می‌توان به موقعیت قوی روسیه در خلیج فارس پی برد. دوم، پوتین در سفر خود به امارات در دیدار با محمد بن زاید آل نهیان، رئیس امارات متحده عربی، اعلام کرد که روابط روسیه و امارات به سطح بی‌سابقه‌ای رسیده و امارات بزرگترین شریک تجاری روسیه در جهان عرب است که این امر ابعاد استراتژیک روابط امارات و روسیه را نشان می‌دهد. براساس گزارش «پالیتیکس تودی» حجم مبادلات تجاری روسیه و امارات در سال ۲۰۲۲ نسبت به سال قبل ۶۸ درصد افزایش یافت و به ۹ میلیارد دلار نزدیک شد. در حالی که حجم تجارت روسیه با عربستان در سال ۲۰۲۲ نزدیک به ۲ میلیارد دلار بود و افزایش آن به ۵ میلیارد دلار تا فوریه ۲۰۲۳ هدف‌گذاری شده است. 

سوم، سفر پوتین را می‌توان یکی از مهم‌ترین گام‌های روسیه برای شکستن انزوای بین‌المللی خود دانست. پوتین آخرین بار در سال ۲۰۱۹ از امارات دیدن کرد، اما محمد بن زاید اخیرا برای پیگیری تحولات جنگ روسیه و اوکراین از سن پترزبورگ بازدید کرد. وی در ژوئیه ۲۰۲۳ برای شرکت در مجمع اقتصادی سن پترزبورگ به روسیه سفر کرد. پوتین با بیان اینکه روسیه و امارات علاوه بر مشارکت سیاسی و امنیتی و ارتباطات تجاری، در اوپک پلاس نیز شرکت دارند که می‌تواند روابط بین دو کشور را با هماهنگی در سیاست انرژی تقویت کند.

  

همانطور که اشاره شد روابط روسیه و کشورهای خلیج فارس، ماهیت چندوجهی و استراتژیک دارد یعنی این کشورها در حالی که اتحادهای سنتی خود با قدرت‌های غربی را حفظ می‌کنند، به سمت یک سیاست خارجی متعادل در مورد مسائل مهم ژئوپلیتیکی و همکاری اقتصادی با روسیه حرکت می‌کنند. 

سفر پوتین نماد یک تغییر ظریف در دیپلماسی خلیج فارس و منعکس‌کننده نظم جهانی چند قطبی در حال تحول است که در آن قدرت‌های منطقه‌ای مانند عربستان سعودی و امارات در حال تنوع بخشیدن به مشارکت‌های بین المللی خود هستند. 

روابط روسیه با کشورهای حوزه خلیج فارس، به ویژه عربستان و امارات، با عملگرایی و منافع استراتژیک تعریف می‌شود. این روابط که در ابتدا بر همکاری انرژی و ثبات بازار نفت از طریق اوپک پلاس متمرکز بود، در طول زمان تکامل یافته و موضوعات گسترده‌تری مانند امنیت، همکاری نظامی و همسویی‌های ژئوپلیتیکی را شامل می‌شود. 

رویکرد کشورهای حاشیه خلیج‌فارس در قبال روسیه، نشان‌دهنده استراتژی گسترده‌تر آنها برای قرار گرفتن در یک محیط پیچیده بین‌المللی از طریق ایجاد توازن در روابط با متحدان سنتی غربی و قدرت‌های نوظهور مانند روسیه و چین است. این پویایی بر تغییر در روابط بین‌الملل جهانی تأکید می‌کند که در آن کشورهای خلیج‌فارس خواستار استقلال بیشتر در تصمیم‌گیری‌های سیاست خارجی هستند.

روزنامه صبح ساحل