تغییرات زیست‌محیطی که در دهه‌های اخیر با دخالت انسان اتفاق افتاده است، مثل آلودگی دریاها، تخریب جنگل‌ها، انقراض گونه‌ها و آتش‌سوزی موجب تخریب اکوسیستم‌های حساس شده است. پنجم ژوئن، برابر با پانزدهم خرداد، به‌عنوان روز جهانی محیط‌زیست شناخته می‌شود. این روز با هدف افزایش آگاهی مردم و دولت‌ها برای حفظ محیط‌زیست و ترغیب مسئولان به اتخاذ تدابیری برای مقابله با تخریب محیط‌زیست و گونه‌های گیاهی و جانوری، نامگذاری شده است‌. در ادامه چند حادثه زیست محیطی که در سال 99 در هرمزگان رخ داده است را مرور می‌کنیم. همچنین نگاهی به فعالیت‌های مردمی در زمینه حفاظت از محیط زیست و گونه های گیاهی و جانوری داریم.

   
 فاضلاب رها!
به نوشته روزنامه صبح ساحل، مدیریت نادرست پساب فاضلاب در بندرعباس از اولین مواردی است که در زمینه آلودگی و تخریب جبران‌ناپذیر محیط زیست و اکوسیستم دریایی خلیج فارس با آن مواجه هستیم. باوجود سال‌ها وعده و وعید مسولان در جهت رفع معضل ورود فاضلاب به دریا، هم‌چنان شاهد ریختن فاضلاب بندرعباس به خلیج فارس هستیم. از مشکلاتی که فاضلاب ایجاد می‌کند، بارها سخن گفته شده؛ بارها این مسئله از سوی رسانه‌ها پیگیری شده و درددل‌های مردم به گوش مسولان رسیده است؛ اما تاکنون پاسخی مناسب یا اقدامی کارآمد از سوی مسولان مربوطه دیده نشده است. طبق گفته کارشناسان در هر ثانیه 500 تا 700 لیتر فاضلاب خام وارد ساحل و دریای بندرعباس می‌شود. بنابراین محیط زیست دریایی بندرعباس، روزانه در معرض ورود ده‌ها میلیون لیتر فاضلاب خام قرار دارد. این مسئله اهمیت ساماندهی هرچه سریع‌تر فاضلاب را نشان می‌دهد. فروردین‌ماه سال جاری در نشست بررسی طرح تصفیه و انتقال پساب بندرعباس به صنایع، تاکید شد که در سه تا چهار ماه آینده کل فاضلاب شهر بندرعباس و ورودی به خورها جمع‌ آوری و به نقطه‌ای بیرون از شهر منتقل شود تا پس از آن فرآیند تصفیه و انتقال آن به صنایع غرب بندرعباس صورت گیرد. یکی از آن وعده‌هایی که باتوجه به پیشینه مسولان شهری در این زمینه، عملی به‌نظر نمی‌رسد.

      
 قربانی قفس
21 مردادماه سال گذشته، یکه قلاده خرس سیاه آسیایی به نام «کاریزا» در حادثه‌ای تاسف‌بار به‌علت سهل‌انگاری کارکنان پارک طبیعت بندرعباس (باغ پرندگان) خفه شد. طناب در قفس باعث خفگی و مرگ کاریزا شد. این توله خرس سیاه آسیایی در ۲۲ اردیبهشت‌ماه سال ۹۷ در شهرستان رودان، بدون مادر پیدا شده و برای نگهداری به صورت امانی در اختیار مجموعه پارک طبیعت بندرعباس قرار گرفته بود. نبودن فضای کافی برای نگهداری از این توله خرس، دلیلی بود که معاون فنی محیط زیست هرمزگان برای انتقال کاریزا به باغ پرندگان عنوان کرد. به گفته «مصطفی خادم»، رئیس سازمان سیما، منظر و فضای سبز شهری شهرداری بندرعباس، اداره حفاظت از محیط‌زیست هرمزگان، بودجه‌ای بابت نگهداری از کاریزا دریافت نمی‌کرد. خرس سیاه آسیایی، در ایران فقط در سه استان سیستان و بلوچستان، کرمان و هرمزگان پراکندگی دارد. بر اساس مطالعات انجام شده وجود این گونه با ارزش در بسیاری از مناطق کوهستانی شهرستان‌های میناب، بشاگرد و رودان استان هرمزگان مشخص شده است. از آن‌جایی که خرس سیاه آسیایی، نماد زیست محیطی استان هرمزگان و یکی از گونه‌های به‌شدت در معرض خطر انقراض است، نیازمند توجه ویژه اداره حفاظت محیط زیست استان و درنظر گرفتن بودجه برای حفاظت و نگهداری از آن است.

    
 ناکام از بازگشت به آغوش طبیعت
25 آذرماه سال گذشته، گزارشی مبنی بر گیر افتادن یک قلاده پلنگ _ که بعدا «نازک» نام‌گذاری شد_ در تله فلزی در روستای دهيج بخش سندرک شهرستان ميناب، دریافت شد. با توجه به وقوع اولين مورد آسیب دیدگی پلنگ در استان، کافي نبودن تجهيزات از لحاظ دقت تفنگ بیهوشی در فواصل زیاد و همچنین عدم تجربه و تبحر كافي افراد مرتبط درباره گربه‌سانان بزرگ‌جثه، متاسفانه دارت‌های بيهوشی به پلنگ اصابت نكرد. سرانجام با اعزام تیمی از شیراز، سه روز بعد از گیر افتادن، دست نازک از تله رها شد. به‌دلیل عدم وجود دانشکده دامپزشکی و همچنین بیمارستان دارای تجهیزات کافی در استان، برای انجام عملیات جراحی این پلنگ به تهران منتقل شد؛ اما باتوجه به زمان طولانی گرفتاری پلنگ در تله، شدت جراحات وارده به‌قدری بود که متاسفانه موجب قطع دست چپ نازک شد و تلاش‌ها برای بازگشت این حیوان به طبیعت ناکام ماند. پلنگ ایرانی از گونه‌های در معرض خطر انقراض است که تحت حمایت سازمان محیط زیست  ایران بوده و در سراسر استان هرمزگان پراکندگی دارد. بنابراین اختصاص بودجه کافی و دراختیار داشتن امکانات مناسب برای حفاظت از این گونه‌ی درحال انقراض اهمیت بسیاری دارد.

 
   
 ردپای عمیق انسان در فجایع زیست‌محیطی
13 فروردین‌ماه سال جاری، صفی طولانی _حدود یک کیلومتر_ از گربه‌ماهی‌های تلف شده در ساحل شهرستان جاسک مشاهده شد. بررسی‌ها نشان می‌داد که بیش از 10 تن گربه‌ماهی در دریا و سواحل این شهرستان تلف شده‌اند. آلودگی‌های نفتی  و فعالیت‌های صید و صیادی از دلایل احتمالی‌ این حادثه عنوان می‌شد. درنهایت فرضیه آلودگی‌های نفتی رد شده و واژگونی قایق صیادی به عنوان دلیل قطعی این حادثه، اعلام شد. به فاصله 12 روز، برای دومین‌بار ساحل جاسک شاهد لاشه گربه‌ماهی‌ها بود. به گفته مدیرکل حفاظت محیط زیست استان، این‌بار حجمی حدود 15 تن گربه‌ماهی در سواحل جاسک مشاهده شد. البته سازمان حفاظت محیط زیست تهران، ۲۹فروردین‌ماه در اطلاعیه‌ای رسمی که در پایگاه خبری سازمان حفاظت محیط‌زیست منتشر شد، میزان تلفات گربه‌ماهیان در مرحله دوم را بین ۸۰ تا ۹۰تن اعلام کرد. با این حجم از تلفات، احتمال دخالت فعالیت کشتی‌های صید صنعتی یا تورهای ترال دور از ذهن نیست؛ اما معاون صید شیلات هرمزگان این گزینه را نیز قاطعانه رد کرد. به‌هرحال در تمام فرضیه‌ها و احتمالات مطرح شده، از آلودگی نفتی تا فعالیت‌های صیادی، حضور پررنگ عامل انسانی دیده می‌شود که نشان می‌دهد محیط زیست دریایی رها شده و نیاز به مدیریتی جدی دارد.
     

 بازوی توانمند فعالیت‌های مردمی در حفاظت از محیط‌زیست
بنابر اصل پنجاهم قانون اساسی، حفاظت از محیط‌زیست وظیفه‌ای عمومی است. در همین راستا شاهد فعالیت‌های زیادی از سوی سازمان‌های مردم‌نهاد در جهت حفاظت از محیط‌زیست هستیم. به‌عنوان مثال سازمان مردم نهادی با سوابق موثر در زمينه پايش و آموزش در جهت حفاظت از پلنگ در شهرستان ميناب ثبت شده است. این سازمان در زمينه كمک‌رسانی به واكسيناسيون دام‌های اهلی این منطقه با همكاری شبكه دامپزشكی و اداره كل حفاظت از محیط‌زیست هرمزگان فعاليت قابل‌توجهی داشته است.
همچنین آموزش‌هايی درخصوص چگونگی انجام اقدامات لازم در جلوگيری از كاهش آسيب‌های تعارض پلنگ به روستاييان ارائه داده است. بسیاری از افراد نیز خارج از حیطه سازمان‌های مردم‌نهاد خودشان با کاشت نهال، پاکسازی زباله‌های سواحل و حتی محدوده‌ای از محیط‌های آبی استان در حفاظت از محیط‌زیست، ایفای نقش می‌کنند. اما نکته حائز اهمیت این است که متاسفانه نقش سازمان‌های دولتی مربوطه درزمینه حفاظت از محیط‌زیست استان، کم‌رنگ شده و انتظار می‌رود که این سازمان‌ها با اختصاص بودجه کافی، تهیه امکانات مناسب و ارائه برنامه‌های مدیریتی کارآمد، از وعده و وعیدها فراتر رفته و به اقدام برسند.