بیکاری واژه‌ای آشنا برای کسانی که با داشتن 2 یا 3 فرزند، ماه‌ها در جست‌وجوی کار هستند. سختی‌های  پیدا کردن یک لقمه نان حلال برای سیر کردن شکم گرسنه زن‌ و بچه‌هایش را که کنار بگذاریم، هزینه‌های پوشاک و تحصیل‌شان را هیچ‌جوره نمی‌تواند تامین کند. هرمزگان یکی از استان‌هایی که بیش از 3 سال است با نرخ بالای بیکاری دست‌وپنجه نرم می‌کند اما همچنان صدرنشین مانده‌است. در سال 1400، دولت جدید روی کار آمد و چشم‌وامید مردم به بهبود شرایط اقتصادی کشور بود. هر کدام از مسئولان اظهار نظری درباره راه‌ برون‌رفت از تنگنای بیکاری ارائه دادند اما تغییری حاصل نشد. برخی از کارشناسان معتقد هستند تا زمانی که یک برنامه‌ریزی و زیرساخت مناسب حاکم نباشد، وضعیت اقتصادی تغییر چشم‌گیری نمی‌کند. در ادامه نگاهی مختصر به تحولات رخ‌داده در سال 1400 می‌اندازیم و در گفت‌وگو با یک کارشناس اقتصادی به عوامل موثر در کاهش نرخ بیکاری می‌پردازیم.

تحولات رخ‌داده در سال 1400

تابستان 1400 تب‌وتاب انتخابات ریاست جمهوری به راه افتاد و مردم برای اطمینان از انتخاب فرد شایسته در تکاپو بودند. با روی کار آمدن دولت جدید، امید مردم برای بهبود شرایط اقتصادی رونق گرفت. پس از انتخابات ریاست جمهوری، انتصاب‌های جدید استان‌ها اعم استاندار و شهردار در استان‌ها آغاز شد. 18 مردادماه بود که با رای اعضای شورای شهر بندرعباس، «مهدی نوبانی» به عنوان شهردار جدید بندرعباس منصوب شد. همچنین 11 مهرماه، «مهدی دوستی»، استاندار جدید هرمزگان شد. با روی کار آمدن مسئولان جدید، هر یک به نرخ بالای بیکاری در استان اشاره می‌کردند و هرکدام نظر خود را برای راه برون رفت از این امر عنوان می‌کردند. به طوری که استاندار هرمزگان در یکی از نشست‌های خود گفته بود: «ما یا باید مثل ۴۰ سال گذشته به صورت قطره چکانی به پروژه‌‌های عمرانی مختلف منابع تزریق کنیم که تکمیل هر کدام با وضعیت منابع تخصیصی، ممکن است چندین سال طول بکشد یا اینکه تلاش کنیم اعتبارات را برای پروژه‌های مولد در شهرستان‌ها تخصیص دهیم تا مسئله اشتغال استان را حل کنیم». از طرفی نماینده ولی فقیه در هرمزگان نیز، رتبه بالا بیکاری در استان را با وجود چنین صنایع گسترده‌ای در استان شرم‌آور دانست. به گفته عبادی، نرخ بیکاری هرمزگان بدین معناست که هرمزگان از شهرها و استان‌های دیگر که هیچ منابع خاصی نداشته و صنعتی هم نیستند نیز پایین‌تر است. هرمزگان، طبق آمار مرکز پژوهش مجلس شورای اسلامی در سال ۱۳۹۷ رتبه سوم فقر در کشور را داشت که متاسفانه به دلیل سوءمدیریت‌های انجام شده در سه ساله گذشته به رتبه اول کشور در فقر رسیده‌است. عبادی‌زاده گفته بود: «جای سوال دارد که چطور ممکن است این حجم از محرومیت و فقر در این استان اقتصادی وجود داشته باشد، وقتی آمار کمیته امداد امام خمینی (ره) را بررسی کردیم دیدیم رتبه فقر در هرمزگان بالا بوده و جایگاه خوبی در این حوزه نداریم» .از سوی دیگر موقعیت جغرافیایی و تجاری و صنعتی این استان موجب شده که‌ با پدیده‌ای به نام فقر وارداتی روبه‌رو باشد؛ به طوری که افراد بسیار کم بضاعت به امید گذران زندگی و ایجاد کسب و کار از منطقه جنوب کرمان و سیستان و بلوچستان به هرمزگان مهاجرت می‌کنند. «ابراهیم رئیسی»، رئیس جمهور نیز در سفر خود به هرمزگان در دی‌ماه سال 1400 به نرخ بیکاری هرمزگان اشاره کرد و معتقد بود که هرمزگان با چنین ظرفیت‌های ارزشمندی، فقر و بیکاری نباید این استان معنا داشته باشد.

گفت‌وگو با «محمد محبی»، عضو هیئت‌علمی دانشگاه هرمزگان درباره نرخ بیکاری استان در سال1400

نبود برنامه‌ریزی مناسب، علت صدرنشین ماندن هرمزگان در بیکاری

دکتر «محمد محبی»، عضو هیئت‌علمی دانشکده مدیریت، اقتصاد و حسابداری دانشگاه هرمزگان است. در ادامه با ایشان به گفت‌وگو نشسته‌ایم تا برای‌مان عوامل نرخ بیکاری در هرمزگان و شرایط اقتصاد استان در نوروز را توضیح دهد.

برای محاسبه نرخ بیکاری چه ملاحظاتی در نظر گرفته می‌شود؟

وقتی که می‌خواهیم نرخ بیکاری را محاسبه کنیم، ابتدا جمعیت فعال یک جامعه را محاسبه می‌کنیم و این جمعیت فعال را به دو دسته تقسیم می‌کنیم. جمعیت اول آن‌هایی که به کار مشغول هستند و جمعیت دوم کسانی هستند که نتوانستند کاری برای خود پیدا کنند. با توجه به استانداردهای هر کشوری، به کسانی که در سن کار و فعالیت هستند، جمعیت فعال  می‌گویند. در کشور ما، افراد بالای ۱۵ سال تا ۶۵ سال را جزو جمعیت فعال می‌دانند. حال ممکن است فردی که بالای ۶۵ سال است نیز توان کار کردن را داشته باشد اما با فرض اینکه فرد تا سن ۶۵ سالگی مشغول به کار بوده و بعد از این سن بازنشسته شده، آن را از دایره افراد فعال خارج می‌کند. البته دانش‌آموزان و دانشجویانی که از ۱۵ سال بیشتر هستند را کم می‌کند. طبیعی است که هرچه تعداد جمعیت یک کشور افزایش پیدا می‌کند، تعداد جمعیت فعال یک جامعه نیز افزایش پیدا می‌کند. اگر متناسب با این افزایش جمعیت فعال، ظرفیت‌های اقتصادی و شغلی افزایش پیدا کند، نرخ بیکاری یا ثابت می‌ماند یا کاهش پیدا می‌کند. اما اگر جمعیت جامعه افزایش یابد ولی به همان نسبت ظرفیت‌های شغلی افزایش پیدا نکند، نرخ بیکاری صعودی می‌شود.

از نظر شما عوامل موثر در نرخ بیکاری هرمزگان در سال ۱۴۰۰چیست؟

عواملی که روی این امر تاثیر می‌گذارند، عوامل اقتصادی کلان است. به فرض اینکه در یک دوره‌ی رکود فعالیت‌های اقتصادی و ظرفیت‌های شغلی کاهش یابد، در نتیجه نرخ بیکاری بالا می‌رود. در دوره‌ی رونق اقتصادی، تولید و ظرفیت‌های شغلی بیشتر می‌شود و افراد بیشتری از این جمعیت فعال می‌توانند کار پیدا کنند و در نتیجه تعداد افراد غیر شاغل یا به عبارتی بیکاران کاهش پیدا می‌کند و نرخ بیکاری نیز کم می‌شود. سیاست‌های اقتصادی، انبساطی، انقباضی، ضد رکودی، ضد تورمی همه‌ی این موارد می‌توانند بر وضعیت ظرفیت‌ شغلی در اقتصاد اثرگذار باشند. یکی دیگر از عواملی که در نرخ بیکاری موثر است؛ «نرخ مشارکت اقتصادی» است. منظور از نرخ مشارکت اقتصادی، تعداد افراد جامعه که حاضر هستند وارد بازار کار شوند و جویای کار هستند. در یک اقتصاد سنتی، بخش عمده‌ای از نیروی کار زن‌ها، وارد فعالیت اقتصادی نشوند. برای مثال در گذشته در استان هرمزگان بنا به دلایل فرهنگی، اجتماعی، زن‌ها به صورت رسمی، راغب به فعالیت اقتصادی نبودند. ممکن است که در مزارع، دامداری‌ها به صورت سنتی کار می‌کردند اما وارد بازار کار نمی‌شدند و در محاسبه نرخ بیکاری نیز به حساب نمی‌آمدند. با افزایش ارتباطات اجتماعی و تغییر و تحولات فرهنگی در جوامع به خصوص هرمزگان، تحصیلات بانوان باعث شد که به عنوان نیروی آماده‌به‌کار محسوب شوند و نرخ مشارکت اقتصادی در استان افزایش پیدا کند. اگر ظرفیت‌های شغلی ثابت بماند و نرخ مشارکت اقتصادی افزایش پیدا کند، نرخ بیکاری نیز افزایش پیدا می‌کند. یکی از عواملی که باعث افزایش نرخ بیکاری در استان هرمزگان در سال‌های اخیر شده است؛ افزایش نرخ مشارکت اقتصادی به ویژه از سمت زنان در هرمزگان است. عامل بعدی در بحث نرخ بیکاری، هرم سنی جمعیت است. یک جامعه که رشد جمعیت بالایی دارد، طبیعتا بعداز گذشت دو دهه، افراد جویای کار یا به عبارتی، جمعیت فعال آن جامعه افزایش پیدا می‌کند. به دلیل اینکه این نرخ به یک‌باره افزایش پیدا کرده، از این سمت افرادی که از این کار بازنشسته می‌شوند، تعدادشان کم است ولی افرادی که وارد بازار کار می‌شوند ( به دلیل رشد یکباره جمعیت) تعدادشان افزایش می‌یابد. به عبارتی دیگر، ورودی بیشتر از خروجی از بازار کار می‌شود. نتیجه‌ این است که تعداد افراد جویای کار افزایش پیدا کرده و در صورتی که جامعه، برنامه‌ریزی درستی برای این امر نداشته باشد و ظرفیت‌های شغلی افزایش پیدا نکنند، همچنان نرخ بیکاری افزایش پیدا می‌کند. عامل اقتصادی (به‌خصوص در شرایط تحریمی)، عوامل رشد جمعیت و عوامل فرهنگی و اجتماعی باعث افزایش نرخ بیکاری در استان شده‌است. یکی از عوامل دیگری که در ارتباط با افزایش نرخ بیکاری است، بحث مهاجرت است. در طی دو الی سه دهه اخیر، به دلیل استقرار صنایع در هرمزگان و افزایش فعالیت‌های تجاری در استان، تعداد زیادی از افراد از استان‌های دیگر کشور وارد هرمزگان شدند و ظرفیت بازار کار این اجازه را می‌داد که این‌ها به شکلی به بازار کار جذب شوند. اما برای فرزندانشان که در این استان زندگی‌ می‌کنند، متاسفانه به نسبت این افزایش جمعیت، رشد را در ظرفیت‌های شغلی نداریم، پس طبیعی است که این امر نیز باعث افزایش نرخ بیکاری در استان شود. از طرفی به دلیل عدم وجود یک برنامه‌ریزی مناسب و عدم رشد متناسب ساختار اقتصادی و فعالیت‌های اقتصادی از سمت تقاضا، عدم تعادل در اقتصاد استان ایجاد شده‌است. به عبارتی، باید از قبل پیش‌بینی می‌کردیم که با حضور فعال زنان در عرصه‌های فعالیت اقتصادی و مهاجرت در آینده شرایط شغلی در اقتصاد هرمزگان با آهنگ رشد اقتصادی و توسعه زیرساخت‌های اقتصادی هرمزگان، هماهنگ نیست و موجب رشد بیکاری در استان می‌شود. طبیعی است که برای حل این مسئله استان نیازمند فرصت‌های شغلی با بهره‌گیری از پتانسیل‌ها و ظرفیت‌های طبیعی در اقتصاد است.

آیا با حضور مهمان‌های نوروزی می‌توان در بهبود اقتصاد استان امیدوار بود؟

به طور کلی ورود گردشگر به یک منطقه، طبیعتا می‌تواند تاثیرات مثبتی را بر بازارها در اقتصاد داشته باشد و باعث افزایش استفاده از خدمات در اقتصاد استان شود. باعث افزایش حجم مبادلات در اقتصاد استان شود و از این طریق می‌تواند درآمدهایی را در اقتصاد ایجاد کند و به نوعی موجب ورود منابع به استان می‌شود. میزان ورود منابع که باعث رشد و توسعه اقتصاد یک منطقه می‌شود، به عوامل مختلفی بستگی دارد. یکی از عوامل مهم، تعداد گردشگر است، از طرفی ترکیب گردشگران از نظر طبقه‌ی اجتماعی و میزان درآمد آنان حائز اهمیت است. فرض کنید گردشگرانی از طبقات درآمدی پایین در استان حضور پیدا می‌کنند که این افراد خرج زیادی نمی‌کنند و از هتل‌ها و مهمانپذیر‌ها استفاده نمی‌کنند و طبیعتا درآمد کمتری به اقتصاد استان تزریق می‌کنند. همچنین این موضوع که آن‌ها از چه سطح و طبقه‌ای وارد می‌شوند، نیز حائز اهمیت است اما در کل می‌توان گفت که ورود گردشگر در هر صورت باعث تزریق منابع به اقتصاد هرچند کم، خواهد شد. استان هرمزگان در ایام نوروز مقصد بسیاری از گردشگران استان‌های مجاور است که باعث رونق اقتصادی در ایام نوروز می‌شود.  بازارها و خدماتی که در شهر وجود دارد، رونق پیدا ‌می‌کند و مسئولان باید با یک نگاه مثبت به حضور گردشگران نوروزی، شرایط را به گونه‌ای فراهم کنند که گردشگر جذب شود و این گردشگران در آینده موجب تشویق دیگران برای سفر به استان شوند.از طرفی با ایجاد خدمات مناسب با سطح زندگی طبقات مختلفی که از جامعه گردشگری به استان می‌آیند، می‌توان خدمات متناسب با سطح درآمد و زندگی آنان ارائه داده شود و به این طریق استان می‌تواند بهره‌ی بیشتری از ورود گردشگران داشته باشد. البته فصلی بودن تقاضای گردشگری در استان خود یک عاملی است که سرمایه‌گذاران هرمزگان، زیاد رغبت نداشته باشند که سرمایه‌گذاری در حوزه‌ی گردشگری داشته باشند. به دلیل اینکه فضاهای مناسب برای ورود گردشگر به اندازه‌ای که در ایام نوروز وجود دارد در مابقی ایام سال فراهم نیست به همین خاطر این یک نقص در سیستم گردشگری استان محسوب می‌شود که باید به نوعی نهادهای متولی گردشگری با حمایتی که از بخش خصوصی دارند، شرایط را به گونه‌ای فراهم کنند که هر نوع سرمایه‌گذاری در بخش گردشگری استان سودآور باشد و از طریق سیاست‌های حمایتی زمینه را برای شرایط بهتر برای گردشگران و ورود گردشگر بیشتر فراهم کند.

روزنامه صبح ساحل