۱۷ ژوئن ۱۹۹۴ و پس از تدوین نهایی کنوانسیون مقابله با بیابان‌زایی، از سوی سازمان ملل روز جهانی مبارزه با بیابان‌زایی به انگلیسیWorld Desertification Day نام گرفت. هم‌اکنون یک‌بیستم مساحت کشور را بیابان‌ها تشکیل داده‌اند، اما سرعت بیابان‌زایی چنان در ایران بالا‌ست که طی 3دهه پیش‌رو باقی مساحت کشور نیز با تهدید بیابانی‌شدن مواجه می‌شوند. در چنین شرایطی باید هرچه سریع‌تر زمینه‌های توسعه برنامه‌های بیابان‌زدایی را به‌ویژه در استان‌های درگیر و بعد کل کشور گسترش داد، چون مقابله با جریان بیابانی‌شدن ایران یک اجبار اکولوژیک است که باید هرچه سریع‌تر به آن پرداخته شود. بررسی‌های کارشناسان و داده‌های آماری در روند بیابان‌زایی کشور که در گزارش پیش‌رو آمده است، حاصل ترجمه بخش‌هایی از مقاله «خشکسالی و بیابان‌زایی در ایران» است که سال2019 در مجله علمی «Hydrology» نیز منتشر شده است.

      

به گزارش صبح ساحل، وضعیت بیابان زایی در ایران به شکل فاجعه باری شکل گرفته است. گفته می شود 93 هکتار از مساحت کشورمان را بیابان‌ها تشکیل می دهند. همچنین 17 استان کشور را نیز بیابان ها تشکیل داده اند. 70 درصد از جمعیت کشور در بیابان ها و مناطق بیابانی زندگی می کنند. بیابان زدایی از جمله اقدامات مهم محیط زیست در کشورمان باید در نظر گرفته است.

 بیابانزایی به فرایند تخریب سرزمین، زوال زیست های طبیعی با کاهش توان تولید زیستی اراضی در مناطق خشک، نیمه خشک و خشک نیمه مرطوب ناشی از عوامل انسانی و محیطی اطلاق می شود.به گفته عضو هیئت علمی پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری حدود یک سوم کشور دارای پتانسیل بیابانی شدن متوسط است و این بدان معنا است که با مدیریت نادرست بهره برداری از منابع آب و خاک، این بخش از کشور هم به سرعت به بیابان های با شدت بالا تبدیل می شوند.

 

  

 

دلایل افزایش بیابان‌ها در کشور

هر سال ۲درصد از خاک ایران به بیابان تبدیل می‌شود؛ دکتر محمد رضا پیروان «عضو هیئت علمی پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری» با بیان اینکه مساله بیابانزایی معضل بسیاری از کشورهای جهان است گفت: عوامل انسانی بیابانزا در ایران می توان به افزایش جمعیت، برداشت بی رویه از سفره های آب زیرزمینی، آلودگی آب های زیرزمینی از طریق پساب های صنعتی، شهری و کشاورزی و نیز تغییر شدید و سریع کاربری اراضی اشاره کرد.

محمدرضا غریب رضا «عضو هیئت علمی پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری» اعلام کرد: 20 میلیون هکتار از اراضی کشور (12 درصد) در معرض فرسایش بادی و استعداد تولید گردوغبار را دارند. نسبتی که در مقایسه با متوسط جهانی آن بیش از 6 برابر را نشان می دهد. از این مساحت حدود 7 میلیون هکتار منطقه برداشت، حدود 9 میلیون هکتار منطقه حمل و 6 و نیم میلیون هکتار منطقه رسوب هستند. افزون بر آن، 6.4 میلیون هکتار اراضی تحت تهدید فرسایش بادی است که از این میزان 2.1 میلیون هکتار شرایط بحرانی درجه یک، 2.2 میلیون هکتار شرایط بحرانی درجه دو و 2.1 میلیون هکتار شرایط بحرانی درجه سه را دارد و در مجموع 178 نقطه در محدود 82 شهرستان و 17 استان همواره در معرض این پدیده شوم قرار دارند.

   

 خاک یکی از منابع ارزشمند زمین و به‌عنوان میراث طبیعی محسوب می‌شود که اگر دچار فرسایش شود و از بین برود، تجدیدپذیری آن بیش از ۵۰۰سال طول می‌کشد.

 

     

 

ایران مالک یک درصد از خشکی‌های جهان است

کشور ما یک درصد خشکی‌های جهان را به خود اختصاص داده اما وسعتی معادل ۲.۲ درصد از مجموع کل بیابان‌های جهان را دارا است و ۱۷ استان کشور پدیده بیابان و بیابان‌زایی را تجربه می‌کنند که پیامدهایی مانند قحطی، فقر، مهاجرت و بیکاری را به دنبال دارد و خسارات جبران ناپذیری را به بار می‌آورد. این در حالی است که پدیده بیابان‌زایی به صورت پیش رونده‌ای نه تنها کشور ما، بلکه کشورهای گرم و خشک را تهدید می‌کند

جنگل‌ها نقش مهمی در احیای آبی کشور دارند، به خصوص جنگل‌های زاگرس که علاوه بر ایستادگی در برابر ریزگردها، در چرخه تولید ۶۰ درصد آب کشور نقشی مهم و جدی ایفا می‌کند. از سویی نیز بیش از ۴۰ هزار قنات در کشور وجود دارد که به دلیل کم‌آبی و کاهش منابع آب زیرزمینی نزدیک به ۶۰ درصد آن‌ها در شرف خشک شدن قرار دارند و این مسئله می‌تواند باعث بیابان‌زایی شود.

شاید فکر کنید که بیابان‌زایی تنها منجر به خشک شدن قسمتی از زمین می‌شود و نقشی در سرنوشت و روزگار ما آدم‌ها ندارد اما به جز پیامدهایی مثل از بین رفتن پوشش گیاهی، گرد و خاک زیاد در یک منطقه، کم شدن بارندگی، فرسایش خاک، عدم حاصل‌خیزی زمین، افت آب‌های زیرزمینی و از بین رفتن حیات وحش، باید منتظر معضلاتی همچون بیکاری، گرسنگی، فقر و مهاجرت ناشی از بیابان‌زایی هم باشیم که همه در اثر این پدیده رخ می‌دهد؛ بنابراین رسالت بشر امروزی این است که «بیابان‌زایی» را به «بیابان‌زدایی» تبدیل کند.

        

  هرسال 33هزار کیلومترمربع از خاک ایران تبدیل به بیابان می‌شود

 

  

 

به نوشته همشهری، بیابان‌زایی در کشور چنان سرعت گرفته که براساس بررسی‌ها هرسال 33هزار کیلومترمربع از خاک ایران تبدیل به بیابان می‌شود؛ یعنی در هر ساعت، 4کیلومترمربع از خاک ایران، بیابان می‌شود و با چنین سرعتی طی 32سال آینده همه ایران به بیابان تبدیل می‌شود.تخمین زده می‌شود که تا سال ۲۰۵۰ محصولات زراعی جهان در برخی مناطق تا ۵۰ درصد کاهش یابند. در عین حال کشورهای در حال توسعه نظیر ایران بیشترین آسیب را که شامل چالش‌های موجود درباره فقر، مخاصمات، کمبود آب و موارد اضطراری مربوط به تغییرات اقلیمی است، متحمل شده‌اند. به‌گفته نماینده فائو در ایران، کشاورزی احیاکننده و ترمیم نظام‌های طبیعی به ترکیبی از روش‌های سنتی و مدرن نیاز دارد که این امر مستلزم فراگیری مهارت‌های قدیمی به‌طور گسترده‌تر و فراگیر شدن مهارت‌های جدید برای مشاغل نوظهور و معرفی افرادی است که برای نتایج سبزتر در جهان تلاش می‌کنند.

  

 

بیابان زدایی در ایران

دفتر امور بیابانی سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور بحث بیابان‌زایی از سال ۱۳۴۴ در ایران شروع شد و دفتری تحت عنوان دفتر مالچ های نفتی در سازمان جنگل‌ها ایجاد شد و علت تشکیل این دفتر کنترل فرسایش بادی و برنامه‌های کنترل آن در کشور، در آن زمان بود. دفتر بیابان زدایی در واقع متولی بیابان‌زایی و کم کردن تبعات فرسایش بادی است ولی وظیفه دیگر این دفتر برقراری پل ارتباطی میان ایران و کنوانسیون بین‌المللی مقابله با بیابان‌زایی است که دفتر امور بیابان‌ها؛ محل استقرار دبیرخانه این کنوانسیون است یعنی این دفتر نقطه تماس بین ایران و یک کنوانسیون بین‌المللی است که تقریباً ۱۹۶ عضو دارد.  

 

  

  

 

با توجه به اهمیت موضوع، سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور طرح بیابان زدایی و تثبیت شن‌های روان را اجرا می‌کند که حاصل آن حفاظت از شهرها و روستاها، مراکز اقتصادی و تولیدی، مراکز نظامی و خطوط مواصلاتی بوده است.

تقریباً ۳۰ درصد از کل سرزمین جهان خشک و بیابانی است. ایران هم به دلیل قرار گرفتن در کمربند خشک و بعد از کشور چین بیشترین فعالیت را برای مناطق بیابانی انجام داده است و ارتباط خیلی زیادی با کشور چین دارد. در بخش بیابان‌زایی و بیابان زدایی ایران و چین اقدامات گسترده و وسیعی انجام داده‌اند.

  

 

راهکارهای مقابله با بیابان‌زایی

به اعتقاد کارشناسان، از جمله راهکارهای مؤثری که می‌توان برای مهار پدیده بیابان‌زایی در کشور به کار گرفت، اصلاح روش‌های تأمین انرژی در مناطق مستعد بیابان‌زایی، بهبود وضعیت معیشت اقتصادی ساکنان بیابان، کنترل جمعیت، استفاده از فناوری‌های نوین و مناسب برای کشاورزی در بیابان، حفاظت از خاک، متعادل‌سازی در محیط‌های طبیعی، توسعه آبیاری‌های مصنوعی، افزایش تولید کشاورزی و افزایش سطح زندگی روستاییان، ایجاد اشتغال در زیر بخش کشاورزی، حصارکشی های سنگی، کشت درختچه‌ها و توسعه کشت دیمی است که در این میان، نقش مردم محلی را نیز در بیابان زدایی و استفاده از دانش بومی برای حفاظت و جلوگیری از تخریب سرزمین، نباید نادیده گرفته شود.

  

منبع:رکنا، ایمنا، اقتصاد آنلاین