متاسفانه پیش‌بینی نهادهای بین‌المللی پولی و مالی، حکایت از ادامه روند صعودی نرخ تورم در کشور را دارد. صندوق بین‌المللی پول در آخرین گزارش خود پیش‌بینی کرده بود که نرخ تورم برای دو سال آینده در ایران، بالای 50 درصد باقی خواهد ماند. بانک جهانی هم تورم 40 درصدی را برای اقتصاد ایران انتظار دارد. این درحالی است‌که رئیس سازمان برنامه و بودجه وعده داده است که تورم را ظرف دو سال به عدد منطقی برساند. اما اینکه قرار است با چه مکانیزمی تورم کاهش یابد و نرخ تورم به چه عددی برسد؛ نکاتی است که در این وعده مغفول مانده اند.

  

اگرچه دلایل متعددی می‌توانند اقتصاد کشور را به ابرتورم دچار کنند، اما می‌توان مهم‌ترین دلایل آن را در عرضه بی‌رویه پول و تورم ناشی از کشش تقاضا خلاصه کرد به‌طوری‌که اگر افزایش حجم پول در جامعه با رشد اقتصادی همراه نباشد؛ می‌تواند در نهایت منجر به ابرتورم شود. در ایران مهترین ریشه بروز این ابرتورم را می‌توان کسری بودجه دولت دانست زیرا چندسالی است درآمد‌های دولت کمتر از مخارجش شده است و دولت را با کسری بودجه شدیدی مواجه کرده است و دولت برای جبران کسری بودجه خود، اقدام به چاپ پول بدون پشتوانه کرده است. زنجیره این اتفاقات، کشور را سوار قطار ابر‌تورم کرده است. علاوه بر چاپ پول، به دلیل تحریم‌های اخیر، کشور به نوعی با کمبود برخی کالاها مواجه شده است. به بیان علمی، در تورم ناشی از کشش تقاضا، تقاضای کل در اقتصاد به میزان عرضه کل اقتصاد غلبه می‌کند. یعنی در اقتصاد، کالاها و خدمات کافی برای پاسخ به تقاضای موجود برای آن‌ها وجود ندارد. این شرایط هم در نهایت منجر به افزایش شدید قیمت‌ها می‌شود که اخیرا این موضوع نیز به ابر‌تورم ایران دامن زده است. در این زمان است که پول با سرعت بسیار زیادی در مقابل کالا بی‌ارزش می‌شود و افراد درست مانند یک سیب زمینی داغ با پول برخورد می‌کنند یعنی همان‌طورکه کسی حاضر به نگه‌داشتن یک سیب زمینی داغ در دستش نیست؛ در تورم شدید نیز افراد حاضر به نگهداری پول در دستشان نیستند و می‌خواهند هر چه سریعتر پول را به کالا تبدیل کنند و خود همین موضوع نیز باعث کمبود کالا در کشورهای تورمی می‌شود.

   

مجارستان با تورم حدود ۱۳ هزار تریلیون درصدی در سال های ۱۹۴۵ تا ۱۹۴۶ رکورددار نرخ تورم در جهان است و صربستان با ۳۰۹ میلیون درصد در ۱۹۹۲ تا ۱۹۹۴ رتبه دوم و آلمان با تورم ۲۹۵۲۵ درصدی در ۱۹۲۰ تا ۱۹۲۳ رتبه سوم را به خود اختصاص داده اند.

•بزرگترین ابرتورم جهان از سال 1945 تا سال 1946 در کشور مجارستان اتفاق افتاده است. تورم روزانه در این کشور به بیش از 270 درصد رسیده بود و برای دو برابر شدن قیمت کالا و خدمات موجود در این کشور تنها 15 ساعت زمان لازم بود. این کشور با تغییر واحد پولی خود و کنترل کامل چاپ پول توانست از وضعیت ابرتورمی خارج شود.

•یکی دیگر از بدترین ابرتورم های تاریخ در جهان، مربوط به آخرین روزهای عمر جمهوری وایمار در آلمان است. در اکتبر سال 1923، تورم در این کشور به تقریبا 29,500 درصد در ماه رسید که برابر با 20.9 درصد تورم روزانه و دو برابر شدن قیمت‌ها هر 3.7 روز یک‌بار بود. واحد پول Papiermark آلمان، در سال 1914 استاندارد طلا معرفی شد. پس از آنکه مردم برای خرید اقلام روزانه مجبور به پرداخت صدها میلیارد مارک بودند و از دیدن تعداد صفرهای موجود در قیمت‌ها سرگیجه می‌گرفتند، یک اختلال روانی به‌نام «Zero Stroke» یا «سکته مغزی صفر» شیوع یافت. این تورم سریع، دولت آلمان را وادار به صدور یک ارزش پولی جدید و حذف 12 صفر از روی اسکناس ‌های خود کرد.

•یکی دیگر از بدترین ابر تورم های تاریخ در جهان، مربوط به دینار یوگوسلاوی بین سال‌های 1993 و 1995 است. شدیدترین نرخ تورم در این دوران مربوط به ژانویه 1994 است، زمانی که قیمت‌ها طی یک ماه 313 میلیون درصد برابر با 64.6 درصد در روز رشد یافتند و تقریبا هر 34 ساعت یک‌بار دو برابر می‌شدند. بر اساس تخمین‌ها، طی کل دوران تورم یوگوسلاوی، قیمت‌ها 5 کوادریلیون درصد افزایش یافتند. 

•ونزوئلا نامی‌است که در سال‌های اخیر آن را زیاد شنیده‌اید. این کشور تورم 3 هزار درصدی را به خود دیده است. تورم در این کشور به حدی بالا بود که در سال2018 ونزوئلا 5 صفر را از اسکناس‌های قبلی خود حذف کرد. اما با این وجود، نتوانست جلوی بی‌ارزش شدن پول خود را بگیرد. آخرین بار در 2019 اسکناس‌های جدید 200 هزار، 500 هزار و یک میلیون بولیواری را منتشر کرد. اسکناس 1 میلیونی که بزرگترین اسکناس ونزوئلا در کل تاریخ این کشور بود؛ تنها 53 سنت ارزش داشت. مردم در این کشور دیگر تمایلی به استفاده از پول کشور خود نداشتند و مبادلات در این کشور با دلار انجام می‌شد. تا اینکه در چند ماه اخیر برخی از تغییر رویکردها در سیاستگذاری این کشور، کمک کرد که ونزوئلا از فرصت طلایی فروش نفت در زمان جنگ اوکراین و تحریم روسیه بهره ببرد و وضعیت اقتصاد را ترمیم کند و نرخ تورم را پایین بیاورد. آمارها می‌گوید که نرخ تورم ونزوئلا از سطح حدود ۳هزار درصد در پایان ۲۰۲۰ به سطح ۱۵۵ درصد در اکتبر 2022 کاهش یافته است. 

•ابرتورم زیمبابوه در فاصله یک سال از 2007 تا 2008 اتفاق افتاد. در این بازه زمانی تورم روزانه زیمبابوه عدد 98 درصد را تجربه کرده است و برای دوبرابر شدن قیمت کالا‌ها در این کشور کمی بیش از 24 ساعت زمان لازم بود. زیمبابوه با منسوخ کردن ارز داخلی خود و جایگزین کردن ارزهای خارجی به عنوان پول رایج کشور توانست از شرایط ابر‌تورمی خارج شود.

   

یکی از اثرات مخرب ابرتورم کاهش درآمد مالیاتی دولت است زیرا زمانی که درآمد افراد و کسب‌وکارها کاهش پیدا کند؛ توانایی آن‌ها در پرداخت مالیات نیز به‌طور قابل‌توجهی افت می‌کند و این امر برای دولت مشکلات مهمی ایجاد می‌کند. این درحالی است که امسال دولت قصد دارد درآمد خود را از محل مالیات افزایش دهد. در بودجه سال جاری، درآمد مالیاتی دولت 826 هزار میلیارد ذکر شده است.

یعنی 37 درصد بیشتر از 526 هزار میلیارد تومانی که برای امسال پیش‌بینی شده بود. جالب است بدانید. تا پایان امسال، دولت تنها 55 درصد از این رقم یعنی 259 هزار میلیارد تومان را می‌تواند محقق کند. به بیان دیگر، دولت درحالی که می‌داند امسال بیش از 259 هزار میلیارد نمی‌تواند درآمد مالیاتی داشته باشد؛ قصد دارد در سال بعد 567 هزار میلیارد تومان بیشتر از این مبلغ درآمد مالیاتی اخذ کند. همچنین چندی پیش پور‌ابراهیمی، رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس از کسری 400 هزار میلیارد تومانی بودجه 1402 صحبت کرده بود. با این حساب افزایش درآمد مالیاتی دولت تا 826 هزار میلیارد تومان چندان واقع‌بینانه نیست و همین موضوع ممکن است منجر به چاپ پول بیشتر و بالا بردن سرعت رشد ابرتورم در کشور شود.