نویسنده: مصطفی قلندری

 

شاید بارها از رسانه های متعدد خبری شنیده باشید که دانش آموزان کشور ما در المپیادهای علمی بین المللی صاحب عناوین برتر شده و مدال های طلا را درو کرده اند. ولی وقتی پای یک سنجش بین المللی با جامعه آماری گسترده به صحنه باز می شود؛ عیار کیفیت و چهره واقعی آموزشی کشور مشخص می شود. در این بین ۲ آزمون مشهور بین المللي به نام TIMSS و   PIRLS وجود دارد.  شاید عنوان آزمون TIMSS بیشتر به برای شما آشنا باشد.   TIMSS    یک آزمون بین المللي که وضعیت تحصیلی دانش آموزان در ریاضیات و علوم در پایه های چهارم و هشتم را به منظور تعیین کیفیت وضعیت آموزش در کشورها می سنجد.  آنچه که از نتایج تیمز ۲۰۱۹ مشخص  شد کشور ما در سطح مناسبی قرار نداشت.  به عنوان نمونه در درس ریاضی پایه چهارم در بین ۵۸ کشور شرکت کننده در جایگاه ۵۰ قرار گرفتیم.البته نسبت به سال ۲۰۱۵ برخی شاخص ها روبه رشد بوده است. اما آزمون PIRLS؛مطالعه بین المللی درباره پیشرفت خواندن در کودکان 9 تا 10 ساله است.جامعه آماری PIRLS در سال ۲۰۲۱متشکل از ۵۷ کشور، ۴۰۰هزار دانش آموز،۳۸۰ هزار سرپرست دانش آموز، ۲۰ هزار معلم و ۱۳ هزار مدیر مدرسه می باشد PIRLS 2021    بیانگر ۲۰ سال مطالعه در جهت استقرار استاندارد جهانی برای نظارت بر پیشرفت خواندن- مهارت خوانداری- دانش آموزان کلاس چهارم ابتدایی می باشد. تحلیل داده هایPIRLS بیانگر روند کاهشی پیشرفت مهارت خواندن دانش آموزان کلاس چهارم در کل کشورها است.

نکته جالب تحلیلی اینکه در ۵۷ کشور برگزار کنندهPIRLS ، پسرها در هیچ کشوری بیشتر از دخترها مطالعه نکرده اند. [یعنی به طور میانگین ،دخترها در تمام کشور های جامعه آماری از پسرها در زمینه مطالعه بالاتر بوده اند].  نکته تحلیلی مدنظر ما که آن را در ادامه مورد کاوش بیشتر قرار خواهیم داد ،در گزارش تحلیلگران IEA هم آورده شده است. دانش آموزان با وضعیت اجتماعی - اقتصادی بهتر ؛ یک دستاورد به طور قابل توجهی بالاتر داشته اند. نسبت به سال ۲۰۱۶ در سال ۲۰۲۱ ، دانش آموزان بیشتر ؛احساس گرسنگی و خستگی در هنگام ورود به مدرسه داشته اند. یکی از شرایط دیگر آزمونPIRLS در سال ۲۰۲۱ مقارن شدن آن با همه گیری کرونا بود. طبق آمار پرسشگران آزمون جهانی پرلز، به طور میانگین۸۷ درصد دانش آموزان در خانه مانده اند. به عبارتی از هر ۳ دانش آموز ؛ ۲ دانش آموز در معرض آموزش مطلوب قرار نگرفته است. و کرونا به طور کلی تاثیر منفی بر روند آموزش و تضعیف مهارت خواندن دانش آموزان داشته است. ایران جزو کشورهای انتهای جدول در آزمون پرلز و از بین ۵۷ کشور شرکت کننده ؛ ۴ کشور پایین تر از ایران قرار دارند. در حالی که کشورهای حاشیه خلیج فارس مانند قطر، امارات، بحرین، عربستان و عمان در وضعیت بالاتری قرار دارند‌. به طور میانگین بیش از نصف دانش آموزان ایرانی ،حداقل توانایی مهارت خواندن را دارند.

آنچه که در تحلیل آماری آزمون پرلز سال ۲۰۲۱ که به مهارت خواندن دانش آموزان مربوط می شود وجود داشت و در تیمز ۲۰۱۹ هم وجود داشته، نسبت سرآمدی دانش آموزان با موقعیت اقتصادی اجتماعی بهتر بوده است. شاخص؛منابع [آموزشی و یادگیری] داخل خانه و همچنین تحصیلات و شغل والدین بوده است. یعنی دانش آموزانی که در منزل از منابع یادگیری مانند کتب آموزشی مضاعف، اینترنت و ... همچنین والدین با سطح سواد و موقعیت اقتصادی بالاتری برخوردار بوده اند، عملکرد بهتری داشته اند. به عنوان نمونه در تیمز ۲۰۱۹ دانش آموزانی که منابع یادگیری بهتری در منزل داشته اند در درس علوم نمره ۵۵۷ و آنها که در معرض منابع یادگیری ضعیف تر بوده، نمره ۴۱۴ را کسب نموده اند. در پرلز ۲۰۲۱ ، میانگین موفقیت خواندن در دانش آموزان با وضعیت اجتماعی بهتر؛ ۵۴۳ و در دانش آموزان با وضعیت ضعیف تر، میانگین موفقیت خواندن ۴۵۷ بوده است. از جامعه و نمونه آماری دانش آموزان ایرانی ؛ ۵۵ درصد از امکانات خانوادگی ضعیف برخوردار هستند. تحلیل نتایج پرلز نشان می دهد؛ دانش آموزانی که همراه و درمدارس بانسبت دانش آموزان توانمندتر اقتصادی تحصیل می کنند،پیشرفت خواندن بیشتری نسبت به دانش آموزان و مدارس دارای ضعف مالی دارند. 

آزمون تیمز ۲۰۱۹ به شدت از نابرابری های آموزشی واز پرده سیاه نمایش عدالت آموزشی در کشور رونمایی کرد. در جایی که خانم حکیم زاده معاون وقت آموزش ابتدایی وزارت آموزش و پرورش در مصاحبه ای در سال ۱۳۹۹ به چالش های نقش زمینه ای دسترسی به منابع یادگیری در خانه،محیط مدرسه و میزان تعلق خاطر دانش آموزان به مدرسه در بهبود وضعیت یادگیری اذعان نمودند. آزمون پرلز2021 مجدد از این واقعیت تلخ را نشان داد. اما انگار آنچه به جایی نرسد فریاد است!کوتاه کردن کلام و راهکار چیست؟! مدارس ومنابع یادگیری بهتر برای کودکان فقیرتر !