خبر بسته شدن یا تخلیه «خانه اندیشمندان علوم انسانی» که به نوعی تداعی کننده کلوژدوفرانس های پاریس در تهران است، به هیچ وجه ممکن جای تعجب ندارد و کسی را انگشت به دهان نمی گذارد. علوم انسانی به اندازه ای در ایران غریب و بی ارزش است که اتفاقا بروز چنین اتفاقاتی برای مردم عادی و عوام علما که اساسا آب از آب تکان نمیخورد و برای اصحاب علوم انسانی هم نهایتا خنده ای تلخ بر لبانشان بنشانند، کفایت می کند و به اصطلاح تا آخر مسئله را فهم کردهاند. به هر صورت، روز چهارشنبه بود که خبر آمد «شهرداری تهران با حضور پرتعداد در خانه اندیشمندان علوم انسانی سعی در تخلیه و پلمب ساختمان این مجموعه کرده است.» در همین روز، معاون فرهنگی و اجتماعی شهرداری و مدیرکل مطالعات فرهنگی و اجتماعی به همراه تعداد زیادی عوامل اجرایی شهرداری تهران با در دست داشتن حکم پلمب ساختمان اقدام به تغییر قفلها و بیرون کردن عوامل اجرایی خانه اندیشمندان علوم انسانی کردند. این اقدام در حالی صورت میگیرد که شورای شهر تهران با این اقدام مخالفت کرده، اما بر اساس دستور علیرضا زاکانی، شهردار تهران، عوامل شهرداری اصرار به تخلیه و تحویل ساختمان دارند. هم زمان رئیس و برخی از مدیران خانه اندیشمندان علوم انسانی، همان شب را در این محل گذراندند تا این ساختمان را حفظ کنند و از قلمرو علوم انسانی فلک زده دفاع کنند. خانه اندیشمندان علوم انسانی که پاتوق برجستهترین اساتید علوم انسانی بوده و مراسم نکوداشت یا پاسداشت شهیرترین فلاسفه، جامعهشناس، مورخ، عالمان علم سیاست و علوم انسانی در آن برگزار شد و سمینارهای مهمی را به خود دیده است، ۱۲ سال پیش در محل پارک ورشو تهران به منظور همفکری و همراهی اندیشمندان در حوزههای مختلف علمی ایجاد شده و همانگونه که اشاره شد، تاکنون برنامههای زیادی در حوزه علوم انسانی و برای بیش از دویست شخصیت علمی و فرهنگی کشور آیین نکوداشت برگزار کرده که شاید بزرگداشت «سیدجواد طباطبایی»، از فیلسوفان پرآوازه فلسفه تاریخ و علوم انسانی از مهم ترین این مراسمات در سال های فعالیت نهاد بزرگ علمی بوده است.
این خبر تلخ با واکنش های اساتید علوم انسانی و برخی روشنفکران ایرانی در داخل و خارج مواجه شد. آنچه در پی می آید، واکنش برخی از اساتید بنام ایرانی و روشنفکران برجسته ای است که نظرات و دغدغه های خود را با «صبح ساحل» در میان گذاشتند.
یکسان سازی شهرداری
«سیدحسین سراج زاده»، دانشیار جامعه شناسی دانشگاه خوارزمی، خبر هجوم نیروهای شهرداری تهران برای استقرار در خانه اندیشمندان علوم انسانی را خبری بسیار ناگواری برای علم، فرهنگ و اندیشه در این جامعه بحران زده دانست و در این مورد به «صبح ساحل» گفت: «هر چند که در راستای سیاست های یکسان سازی تمامت خواهانه که در سال های اخیر در سپهر دانش، فرهنگ و هنر تشدید شده است، این خبر دور از انتظار نبود. با این حال، برخی گمان می کنند که هنوز در نظام حکمرانی و مدیریت شهر و کشور این قدر تدبیر وجود دارد که عرصه را بر اهل دانش، اندیشه، فرهنگ و هنر این همه تنگ نکنند.»
این پژوهشگر حوزه جامعه شناسی در ادامه اظهار کرد که «
خانه اندیشمندان علوم انسانی یک نهاد علمی فرهنگی مدنی رسمی است که با همکاری شهرداری های تهران از حدود 12 سال قبل در ساختمان های بوستان ورشو در قلب تهران مستقر شده است. مدیریت خانه که از
دانشگاهیان کشور هستند، با خردمندی و تدبیر کوشیده اند در چارچوب ملاحظات و محدودیت های موجود، خانه را به محلی برای رویدادهای علمی و فرهنگی و اندیشه ورزانه تبدیل کنند و در این مسیر توفیق داشته اند. بسیاری از انجمن های علمی رشته های علوم انسانی، کنفرانس ها و رویدادهای علمی خود را در این مکان برگزار می کرده اند. حفظ و تقویت چنین مراکزی که بسیاری از شهروندان به خصوص اهل دانش و اندیشه مخاطبان آن ها هستند، برای مدیریت شهری اعتبار و آبرو می آورد، و نشانه آن است که هنوز تنفس گاه هایی هر چند محدود برای اهل علم و اندیشه و کنش های گفتگویی وجود دارد. بستن این تنفس گاه های اندک به دور از حکمرانی خردمندانه شهر و کشور است. »
سراج زاده با بیان اینکه «یکدست سازی فرهنگ و اندیشه با اقتضاءات زندگی امروزه ناسازگار است»، اضافه کرد که «اعتراضات و ناآرامی های پاییز سال گذشته (1401) که هنوز هم آتش زیر خاکستر است، عمدتا ناشی از سیاست های یکسان سازکننده و به رسمیت نشناختن تنوع و تکثر فرهنگی اجتماعی و سیاسی موجود در جامعه امروز ایران بوده است. حاکمان اگر یک درس واقع بینانه و خردمندانه از آن رویدادها باید بگیرند، آن درس به رسمیت شناختن تنوع ها و تکثرهای موجود در جامعه ایران و دست شستن از سیاست های یکسان ساز و محدودکننده حقوق شهروندان و اهل علم و اندیشه است.»
وی با طرح این مسئله که «اگر مدیران شهر تهران امروز به این واقعیت ها بی توجه اند و با تبختر و قدرت، انذارها و هشدارهای دلسوزانه اهل علوم انسانی و اجتماعی را نمی شنوند،» این سوال را پیش کشید که «آیا دیگرانی در نظام حکمرانی شهر و کشور هستند که این انذارها و هشدارها را بشنوند و دریابند؟» و در ادامه افزود که «با این رویه ها، اهل علم و اندیشه را تحقیر می کنند، تخم یاس و ناامیدی می پاشند، فاصله خود را با ظرفیت ها و ذخایر دانشی و فرهنگی کشور بیشتر می کنند، سرمایه اجتماعی فرسوده شده اشان را فرسود تر می کنند، و خلاصه موریانه هایی که به جان پایه های اقتدارشان افتاده فعال تر خواهند شد؟» سراج زاده در پایان گفت که «امید است که این انذارها و هشدارهای خیرخواهانه شنیده شود و رویکردها و رویه ها اصلاح شوند که خير نظام حکمرانی و جامعه ایران در آن است.»
فکر نمی دانم ربطی به علوم انسانی داشته باشد
بیژن عبدالکریمی، استاد نام آشنای فلسفه هم در مورد
ماجرای تخلیه خانه اندیشمندان علوم انسانی به صبح ساحل می گوید که «این مسئله نمی تواند ارتباطی در مورد مواضع ایدئولوژیک و تندروها در مورد اسلامی کردن علوم انسانی داشته باشد.»
این استاد فلسفه در ادامه و با بیان اینکه «اتفاق افتاده تنها در سطح یک نزاع ملکی بین یک نهاد و افراد و کارگزاران نهاد مذکور است و نمی توان آن را به یک نزاع یا ارزیابی ایدئولوژیک که تندروها در ایران اندیشه یا سودای اسلامی کردن علوم انسانی دارند، تقلیل داد.»
نمیتوانم باور کنم که چنین پایگاهی بسته شود
ژاله آموزگار، استاد برجسته زبان و ادبیات فارسی نیز به حوادث اخیر درباره
خانه اندیشمندان علوم انسانی واکنش نشان داد. کانال تلگرامی مجله بخارا پیام ژاله آموزگار استاد برجسته زبان و ادبیات فارسی درباره خانه اندیشمندان علوم انسانی را منتشر کرد. در متن این پیام این اسطوره شناس برجسته آمده است که «به عنوان یکی از کسانی که بارها در سالنهای خانه اندیشمندان علوم انسانی نشستهام و به سخنان مفید و پرمحتوای صاحب نظران گوش فرا دادهام و یا خود از بلندگوی آن خدمات خدمتگزاران فرهنگ را ستودهام و به چشم خود اظهار علاقه جوانان را به این مباحث دیدهام نمیتوانم باور کنم که چنین پایگاهی بسته شود.» وی در ادامه نوشته که «آیا خردمندانهتر نیست که به جای بریدن درختان بارور در آبیاری آنها بکوشیم و اگر نیازی به ایجاد مرکز فرهنگی دیگری هست، نهال جدیدی بکاریم؟»
فضای اشتراکی میشود
در حالی حجم انتقادات از خبر تخلیه خانه اندیشمندان علوم انسانی به اوج خود رسیده و با واکنش های اصحاب اندیشه مواجه شده است، معاون اجتماعی شهرداری تهران اعلام کرد که همچنان قائل به حمایت مالی از خانه اندیشمندان علوم انسانی هستیم.
امین توکلی زاده در گفت وگو با ایسنا، در واکنش به اخبار منتشر شده درباره تعطیلی و تخریب خانه اندیشمندان علوم انسانی اظهار کرد: از مدتی قبل با نامه دستگاههای نظارتی، برای شهرداری مسجل شد که باید نحوه واگذاری و بهرهبرداری از برخی مجموعههای تحت نظر این نهاد، که در سنوات گذشته واگذار شدهاند، مورد بررسی قرار گیرد و خانه اندیشمندان علوم انسانی از جمله این مجموعهها است. وی با بیان اینکه چند بار با مدیران خانه اندیشمندان مکاتبه شده و اخطارهای لازم به آنها داده شده بود، با تأکید بر اینکه همکاران حوزه مطالعاتی شهرداری با مدیران این مجموعه به منظور ایجاد تغییر فضای کاری در این ساختمان صحبت کرده بودند، گفت: بنا بر این است که خدمت گستردهتری در این حوزه برای فعالان علوم انسانی اتفاق افتد. وی ابراز کرد که مجموعه خانه اندیشمندان علوم انسانی یک مجموعه بزرگ با بیش از ۳۰ اتاق و سالن همایش است که بیش از ۹ سال می شود که در اختیار یک طیف خاص از فعالان این حوزه قرار گرفته است.
معاون شهردار تهران عنوان کرد: بسیاری از اتاقهای این مجموعه بلا استفاده است و آنچه که از محصولات و جلسات بر میآید این است که جمع بهرهبرداران حاضر از این مجموعه با یک سبک نگاه خاص و جریان محدود فکری کار را پیش میبرند. وی با اشاره به اینکه شهرداری تهران در سنوات اخیر
حمایتهای مالی از خانه اندیشمندان داشته است، اظهار کرد که ما همچنان هم قائل به ادامه حمایت مالی هستیم اما باید از فضا به درستی استفاده شود تا دیگر طیفها هم امکان بهرهبرداری از این مجموعه را داشته باشند. توکلیزاده با تاکید بر اینکه باید مجموعه واقعی از اندیشمندان علوم انسانی بتوانند از این فضا استفاده کنند، گفت: طبق بررسیهای صورت گرفته تصمیم گرفته شده که شکل فعلی فعالیت مجموعه تغییر کرده و نسبت به شرایط فعلی کار گستردهتری انجام گیرد. معاون شهردار تهران با تاکید بر اینکه بحث تخلیه، تخریب و پلمب این مجموعه از اساس دروغ است، گفت: برخی رسانهها دیروز از مجموعه بازدید داشته و متوجه تناقض گوییها شده اند و قطعاً نحوه بهره برداری از خانه اندیشمندان باید تغییر کند و به فضای اشتراکی تبدیل شود تا مجموعه فراگیرتر در حوزه اندیشه علوم انسانی از این فضا بهره ببرند.