صبح ساحل ، اقتصادی -   ماهي‌ها راه خليج فارس را گم کرده‌انديا کوچ کرده‌اند؟ در دماغه جاسک و در نقطه‌اي که خليج فارس و درياي عمان به هم مي‌پيوندند، ديگر ماهي‌ها به سوي خليج فارس شيرجه نمي‌زنند و راه اقيانوس هند را در پيش مي‌گيرند، اما چرا؟پاسخ آن آسان است و دردناک. زندگي در خليج فارس برايشان سخت شده است. غذايشان کم شده، جايشان تنگ شده و نمي‌توانند نفس بکشند. ديگر آکواريوم خليج فارس پر از ماهي‌هاي رنگي‌ نيست و بايد تنها در نقطه‌اي خاص به دنبال‌شان بگردي. دلفين‌هاي جزيره هنگام ديگر کمتر شيرجه مي‌زنند، کمتر مي‌رقصند و کمتر بازي مي‌کنند. بچه لاک‌پشت‌ها نيز راه خليج فارس را گم کرده‌اند.عده‌اي تابلوي «منطقه ورود ممنوع، محل زندگي آبزيان خليج فارس است» را کنده‌اند و حالا مي‌خواهند دريا را هم تغييرکاربري دهند. همه کاري در خليج فارس مي‌کنند، فاضلاب مي‌ريزند، زباله رها مي‌کنند، نفت و گاز مي‌برند و پسابش را جا مي‌گذارند. با کشتي‌هايشان در دريا حرکت مي‌کنند و علاوه بر ايجاد آلودگي صوتي، گونه‌هاي مهاجم را به جان آبزيان مي‌اندازند.سنگ خليج‌فارس را به سينه مي‌زنيم و در برنامه تلويزيوني « خليج فارس، خليج هميشگي فارس» را صدا مي‌زنيم و براي آن بزرگداشت مي‌گيريم و به کودک خردسال‌مان انشاء با موضوع خليج فارس مي‌دهيم تا بگويد:» خانه ما در جزيره کيش است. جزيره کيش در خليج فارس قرار دارد. خليج فارس ميراث ما ايراني‌هاست. من نمي‌دانم ميراث يعني چه؟ ولي فکر مي‌کنم يک چيز خيلي گران باشد. من خليج فارس و ايران و مادرم را دوست دارم. پدرم را که ملوان نيز است را دوست دارم.»اما يادمان رفته و يا نمي‌خواهيم به ياد آوريم خليج فارس محل تخليه فاضلاب و آب توازن کشتي‌ها نيست، بلکه شهر زندگي آبزيان است. کشندهاي قرمز ماهي‌ها را خفه کردند و گونه‌هاي مهاجم غذاي ميگوها را خوردند اما هيچ کس نگفت که تخليه آب توازن در خليج فارس از علت‌هاي مرگ ماهيان بوده است.اما آب توازن چه ترکيباتي دارد که اين همه براي خليج فارس دردسرساز شده است؟ آب توازن، آبي است که با مواد معلق موجود در آن براي حفظ تعادل کشتي توسط مجراي آبگيري که در کناره و ته کشتي قرار دارد جابه‌جا مي‌شود، در بندر بعدي و در هنگام بارگيري تخليه مي‌شود.هزاران سال پيش، انسان‌ها براي حفظ تعادل کشتي‌هايشان از جامداتي همچون سنگ و چوب استفاده مي‌کردند و نمي‌دانستند که با حمل اين مواد چه خدمت بزرگي به حفظ محيط زيست دريا و سلامت انسان‌ها مي‌کنند و پيشرفت تکنولوژي در قرن‌هاي بعد موجب تخريب درياها و موجودات آبزي خواهد شد.به گفته محققان محيط زيست، انتقال گونه‌هاي آبزي و ديگر ارگانيسم‌ها همراه با آب توازن موجب تکثير و تجمع جلبک‌ها و از جمله کشندهاي قرمز به خصوص در فصل تابستان مي‌شود و سبب مي‌شود ماهي‌ها با کمبود اکسيژن از بين بروند و علاوه بر آن با انتقال بيماري‌ها موجب به خطر انداختن سلامت انسان‌ها شود بنابراين اثرات آن جبران‌ناپذير خواهد بود.براساس اعلام سازمان بنادر، سالانه حدود 4 ميليارد تن آب توازن توسط کشتي‌ها جابه‌جا مي‌شود و روزانه دست کم 3000 تا 4000 گونه از موجودات زنده از محلي به محل ديگر انتقال مي‌يابد. هر کشتي بسته به نوع، هدف و اندازه توانايي حمل آب توازن تا 130 هزار تن را داراست که در اين ميان حدود 7000 گونه مهاجم آبزي قادر به جابه‌جايي به کمک آب توازن هستند.با اين شرايط حالا بايد چه کرد؟ کارشناسان معتقدند بهترين راه براي جلوگيري از انتشار آلودگي آب تعادل، ضدعفوني آن قبل از تخليه آن است و يا اين‌که مي‌توان آب تعادل را در آب‌هاي آزاد که نسبت به آب‌هاي ساحلي از ارگانيست‌هاي کمتري برخوردارند تخليه و پر کرد.سعيد تمدني، رئيس بخش بيوتکنولوژي و ژنتيک آبزيان پژوهشکده اکولوژي خليج فارس در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاري دانشجويان ايران(ايسنا)، توضيح داد:‌ متاسفانه بخشي از آلودگي‌هاي آب حاشيه بندرعباس ناشي از فعاليت کشتي‌ها و نفتکش‌هايي است که آب توازن خود را در تنگه هرمز خالي مي‌کنند و آلودگي‌ها را به حاشيه بندرعباس سرازير مي‌کنند. معمولا کشتي‌ها، مواد آلي و ميکرو ارگانيسم‌هايي را که گاها براي منطقه خليج فارس خطرناک هستند، ناخواسته با آب توازن خود به آب هاي خليج فارس مي‌آورند و در اين منطقه تخليه مي‌کنند.وي يادآور شد: آب توازن همراه کشتي جابه‌جا شده و سپس در بندر بعدي که کشتي اقدام به بارگيري بيشتر مي‌کند، تخليه مي‌شود. اگر يک کشتي از تعدادي بندر، کالا دريافت کرده يا به آنها تحويل دهد، مقداري از آب توازن را از هر بندري برداشته يا مقداري از آن را در هر بندر تخليه مي‌کند، در اين شرايط، آب توازن کشتي مخلوطي از آب‌هاي بنادر مختلف خواهد بود.اين کارشناس ژنتيک و بيوتکنولوژي آبزيان با اشاره به مخاطرات آلايندگي آب توازن براي زيست دريايي خليج فارس تصريح کرد:‌ آلودگي آب توازن موجب تجمع و تکثير ريزجلبک‌ها از جمله ريز جلبک‌هاي مضر عامل کشند قرمز به خصوص در فصل تابستان مي‌شود و ماهي‌ها و ميگوها به علت کمبود اکسيژن از بين مي‌روند. نخستين بار جلبک کشند قرمز در حدود سال‌هاي 88 تا 89 در خليج فارس مشاهده شد که علت آن نيز کشتي‌هايي تجاري و نفتکش‌هايي بود که با آب توازن خود ريزجلبک‌هاي مضر را در نزديکي‌هاي هرمزگان تخليه مي‌کردند.

وي اظهار کرد: کاهش توليدات شيلاتي، تاثير بر آبزي پروري به ويژه از طريق شکوفايي غيرقابل مهار جلبکي، اثرات فيزيکي بر زيرساخت‌هاي ساحلي بويژه به دليل استقرار يا فعاليت گونه‌هاي مهاجم، تاثير سوء بر صنعت توريسم از طريق تخريب سواحل، اثرات ثانويه ناشي از کاهش تنوع زيستي و اثرات اکولوژيک، افزايش هزينه مقابله با مشکلات از تاثيرات سوء انتقال آبزيان مهاجم به ساير مناطق دنياست.تمدني ادامه داد: از آنجا که آب تخليه شده از مخازن آب توازن معمولا حاوي ترکيبات و ارگانيسم‌هاي متنوعي از گياهان، جانوران و باکتري‌هاست، بالطبع مي‌تواند موجب انتقال بسياري از جمعيت‌هاي آبزي و پاتوژن‌هاي وابسته به آنها بين نقاطي شود که به طور معمول، توسط موانع طبيعي و يا مصنوعي از يکديگر جدا شده و دور از هم واقع شده‌اند. اغلب اين ارگانيسم‌ها غيربومي هستند که در صورت بازماندگي در محيط جديد قابليت بالايي جهت تبديل به گونه‌هاي مهاجم را خواهند داشت.وي اضافه کرد: گونه‌هاي مهاجم به موجودي (اعم از گياه يا جانور) اطلاق مي‌شود که غالبا غيربومي بوده و اثرات سوء اقتصادي، محيطي و يا اکولوژيکي بر محيط زيست جديد وارد مي‌کند و اين اثرات بستگي کامل به منشاء ارگانيسم و نقطه دارد. در واقع گونه‌هاي مهاجم با ورود به اکوسيستم منطقه و تغيير ساختار شبکه غذايي، باعث کاهش تنوع زيستي شده و در نهايت سبب تغييرات اساسي در ذخاير ژني منطقه مي‌شود. با ايجاد اين تغييرات در اکوسيستم، اقتصاد مناطق ساحلي که عمدتا وابسته به صيد و صيادي است به طور محسوسي کاهش مي‌يابد.تمدني با اشاره به روش‌هاي فرآوري آب توازن، خاطرنشان کرد: امروزه به سه روش مکانيکي، فيزيکي و شيميايي مي‌توان آب توازن را فرآوري کرد. در روش مکانيکي فيلتراسيون، جداسازي، سرريز، رقيق سازي، رسوب دهي، شناورسازي، تعويض آب در آب‌هاي آزاد اقيانوسي صورت مي‌گيرد و در روش‌هاي فيزيکي فرآوري حرارتي، برودتي، تشعشع ماوراء بنفش، در روش الکتريکي، کاربرد ميدان مغناطيسي و در روش‌هاي شيميايي از اکسيد کننده‌هاي قوي همچون ترکيبات کلر، برم، ازن، پراکسيد هيدروژن و مونوکلروآمين و از رنگ‌هاي ضد جلبک براي پوشش‌دهي ديواره داخلي مخازن و بکارگيري ضدعفوني کننده‌هاي آلي استفاده مي‌شود. از اين روش‌ها به تنهايي و يا در ترکيب با يکديگر مي‌توان بهره گرفت.اين پژوهشگر زيست دريا پيشنهاد کرد، براي پيشگيري از آلوده شدن آب خليج فارس، کارگروهي در شيلات استان تشکيل شود و انواع آلودگي‌هاي خليج فارس شامل آلودگي‌هاي صنعتي، انساني و اکولوژيک و راهکارهاي رديابي و مبارزه با آلودگي‌ها مورد ارزيابي قرار گيرد، زيرا جاي چنين کارگروهي در اداره کل شيلات خالي است.وي تصريح کرد: استان با آلودگي‌هاي صنعتي، انساني و اکولوژيک درگير است و بارها محيط زيست استان اعلام کرده که آلودگي و بار ميکروبي پساب‌هاي بندرعباس در هنگام ورود به خليج فارس بالاست.اين پژوهشگر توصيه کرد؛در ازاي خدماتي که استان به عنوان قطب اقتصاد کشور ارائه مي‌دهد بايد از محل درآمدهاي بندري، پالايشگاهي و صنعتي استان صرف اصلاح زيرساخت‌هاي استان به ويژه امور محيط زيست از جمله مديريت پساب‌ها و ديگر آلودگي‌ها و بهداشت عمومي در منطقه خليج فارس شود. متاسفانه در حال حاضر چنين اقدامي صورت نمي‌گيرد.حواس‌مان باشد ممکن است چه زود دير شود و آلودگي‌هاي خليج فارس به حدي برسند که نشود براي آن کاري کرد و آن را نجات داد.