سل در واقع یک بیماری عفونی با عامل شناخته شده محسوب می‌شود که از حدود 70 سال قبل، اصول درمانی آن مشخص شده است. با وجود اینکه سال‌های زیادی از شناسایی و درمان آن می‌گذرد، اما هنوز هم افراد زیادی در جهان به این بیماری مبتلا می‌شوند. با توجه به ابتلای افراد به ویروس اچ.آی.وی، شاهد ابتلای برخی از افراد به صورت هم‌زمان به سل نیز هستیم که مشکلات خاص خود را دارد. به همین دلیل مصرف آنتی‌بیوتیک‌های خاصی که برای درمان سل وجود دارند، افزایش پیدا کرده که همین مسئله منجر به بالا رفتن هزینه‌ها شده است. بسیاری از افرادی که به سل مبتلا می‌شوند، در گروه سنی 15 تا 45 سال قرار می‌گیرند که گروه فعال اقتصادی هستند. بزرگسالانی که بنا بر هر دلیل به سل مبتلا شوند، در حدود 3 تا 4 ماه امکان کار کردن ندارند. به همین دلیل، درآمد خانواده دچار لطمه خواهد شد. ابتلا به سل شاید در نگاه اول چندان جدی به نظر نرسد اما می‌تواند سلامت فرد را با مشکل مواجه کند و مشکلات اقتصادی جدی برای فرد و جامعه به همراه داشته باشد. آن دسته از افرادی که به سل مبتلا می‌شوند، با مشکل انگ اجتماعی و طرد شدن مواجه هستند به همین دلیل فشار روانی شدیدی را متحمل می‌شوند. حتی بررسی‌ها نشان می‌دهد که برخی از کودکان و نوجوانان به دلیل 

ابتلا به این بیماری، مجبور به ترک تحصیل شده‌اند. 

   

شاید خیلی از افراد تصور کنند که با توجه به سبک زندگی امروز، سل نمی‌تواند افزایش پیدا کند اما این باور اشتباه است و برخی از عوامل می‌توانند در افزایش مبتلایان به این بیماری نقش داشته باشند. برای مثال، غفلت از بیماری، تشابه علائم آن با عفونت سینوس‌ها، آلرژی، کرونا و... (تشخیص اشتباه)، می‌تواند منجر به افزایش بیماری شود. اختلاف شدید طبقاتی، فقر، افزایش جمعیت، تغییرات جمعیتی مهاجرت، زندگی در محیط نامناسب و حاشیه نشینی نیز در افزایش ابتلای افراد به سل نقش دارند. علاوه بر این همان‌طور که اشاره شد، افزایش ابتلا به اچ.آی.وی، یکی دیگر از مواردی است که احتمال ابتلا به سل را افزایش می‌دهد. باید توجه داشت که سازمان بهداشت جهانی در سال 1991 از این بیماری به عنوان یک اورژانس عفونی یاد کرده است. با توجه به این مسئله، بیماری سل باید زیر نظر سیستم بهداشتی تشخیص و درمان شود که همه این موارد تحت نظارت مستقیم است. 

   

پیش از هر چیز باید این مسئله را دانست که یکی از انواع سل بدین شکل است که باکتری سل در بدن برخی از افراد وجود دارد اما سیستم ایمنی بدن، آن را تحت کنترل قرار می‌دهد. به عبارت روشن‌تر، به حالت غیر فعال (نهفته) در بدن وجود دارد و قابل انتقال نیست. یکی دیگر از انواع ابتلا، نوع فعال است که با درگیری یک یا چند عضو بدن همراه است و می‌تواند باعث بروز برخی علائم شود. اما به طور کلی، سل باعث درگیری ریه خواهد 

شد. 

در چنین شرایطی فرد دچار سرفه می‌شود که معمولا این سرفه با خلط همراه است. این خلط در آزمایش مخصوص مورد بررسی قرار می‌گیرد که در صورت ابتلا به آن خلط مثبت گفته می‌شود. عطسه، صحبت کردن، آواز خواندن، انداختن خلط یا آب دهان در محیط و...، انتشار ذرات عفونی در هوا را به همراه دارد. اما باید توجه داشت که برای انتقال بیماری سل، عواملی چون میزان غلظت ذرات عفونی در هوا و مدت زمان تنفس فرد سالم در هوای آلوده، نقش دارد. مثلا برای ابتلا، فرد سالم باید بیش از 10 ساعت زندگی مشترک در هفته و در زیر یک سقف با فرد بیمار داشته باشد. البته احتمال ابتلا به بیماری در محیط کار نیز وجود خواهد داشت.

 شاید برخی از افراد تصور کنند که سل از طریق دهان به سایر افراد منتقل می‌شود در حالی که امکان انتقال آن از طریق دهان، قاشق ، ظروف مشترک، غذا، آب، تزریق خون، تماس جنسی، نیش حشرات و ...، وجود ندارد. انتقال سل از ماده غذایی تنها از طریق شیر آلوده وجود دارد که نوع سل آن متفاوت است و به آن سل گاوی گفته می‌شود. این نوع سل با بزرگ شدن غدد لنفاوی و عفونی شدن گردن همراه است. ابتلا به این نوع سل سبب درگیری سیستم 

گوارشی خواهد شد و سل شکمی را ایجاد می‌کند. 

     

همان‌طور که اشاره شد، ریه بیش از سایر اعضای بدن ممکن است درگیر سل شود اما با این وجود، بروز سل خارج ریوی نیز ممکن است اما احتمال کمتری دارد. به عنوان مثال، مجاری ادراری و تناسلی، روده، پرده مغزی، غدد لنفاوی، استخوان و مفاصل، پرده دو ریه و ...، ممکن است درگیر سل شوند. همه افراد باید توجه داشته باشند که در صورت ابتلا به سرفه پایدار یعنی به مدت 2 هفته، باید احتمال سل را در نظر گرفت. به ویژه در شرایطی که سرفه همراه با خلط نیز باشد. افرادی که با مبتلایان تماس داشته‌اند و علائم دارند، باید حتما برای بررسی مراجعه کنند. علاوه بر موارد یاد شده، احتمال بروز علائمی چون کاهش اشتها، بی‌حالی، کاهش وزن، تب، خستگی زودرس، تعریق در عصر و شب، ضعف و...، وجود دارد. چنانچه فرد به سل خارج ریوی مبتلا شده باشد، علائم آن ممکن است متفاوت باشد. برای مثال، تغییر شکل و زاویه‌دار شدن ستون فقرات، استفراغ، بزرگ شدن غدد لنفاوی و خروج چرک از آن، درد مفاصل، سردرد و تب، برخی از علائم سل خارج ریوی می‌توانند باشند. آن دسته از خانم‌هایی که به سل ناحیه تناسلی مبتلا شوند، ممکن است در معرض نازایی قرار بگیرند به همین دلیل پس از تشخیص قطعی (معمولا عکس رنگی از تخمدان‌ها و رحم در کنار سایرعلائم)، به مراکز بهداشتی ارجاع داده خواهند شد. 

         

معمولا آن دسته از افرادی که سرفه طولانی مدت دارند، برای انجام تست خلط به مراکز بهداشت مراجعه می‌کنند.

 در کنار این دسته از افراد، موارد دیگری نیز وجود دارد که مراکز بهداشت، آن‌ها را مورد غربالگری و بررسی قرار می‌دهد. مثلا برای افرادی که با بیمار مبتلا به سل ریوی خلط مثبت تماس داشته باشند، بهزیستی، جمعیت‌های متراکم، زندان‌ها، بازپروری، مراکز نگهداری افراد دارای معلولیت، اردوگاه‌ها، آسایشگاه سالمندان و افراد تحت درمان اچ.آی.وی، غربالگری صورت می‌گیرد. بررسی بیمار و آزمایش روی خلط برای تشخیص سل، کاملا تخصصی است و حتما باید این کار در مراکز بهداشت انجام شود. به طور کلی، نمونه‌گیری خلط در 3 نوبت انجام خواهد شد. بیمار در ابتدا نمونه اولیه خلط را تحویل می‌دهد سپس در روز بعد، یک بار قبل از صبحانه و به شکل ناشتا و یک‌بار هم بعد از صبحانه باید به شکل جداگانه، دو نمونه خلط جمع‌آوری کند. گاهی برخی از افراد مثل مبتلایان به اچ.آی.وی همکاری لازم را ندارند یا برخی افراد در مناطق صعب العبور زندگی می‌کنند که در چنین شرایطی ممکن است 2 نمونه خلط در یک روز انجام شود. 

درمان سل با توجه به نوع، می‌تواند حدود 6 ماه تا 2 سال زمان ببرد ضمن اینکه احتمال عود یا حتی ابتلا به نوع جدید، وجود دارد. تشخیص زودهنگام و همکاری بیمار برای درمان، از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. با توجه به اینکه تشخیص، رادیوگرافی (عکس رادیولوژی) ، آزمایش، دارو و درمان سل به شکل رایگان انجام می‌شود، افراد باید در صورت بروز علائم یا احتمال ابتلا، حتما به مراکز بهداشت مراجعه کنند.