صبح ساحل ، هنری - ستاره محمودی :نخستین نشست هرمزگان‌پژوهی با موضوع نوروز دریا در موزه مردم‌شناسی خلیج‌فارس بندرعباس برگزار شد.

به گزارش صبح ساحل اشکان مختاری، سرپرست اداره کل میراث فرهنگی هرمزگان، گفت: اولین نشست از سلسله نشست‌های آشنایی با میراث فرهنگی هرمزگان با همکاری دوماهنامه نسیم بادگیر در موزه مردم‌شناسی خلیج‌فارس بندرعباس برگزار  شد.

نشست‌های هرمزگان پژوهی هرماه برگزار  می‌شود و موضوعاتی در جهت آشنایی با میراث ملموس و ناملموس هرمزگان در آن به بحث گذاشته خواهد شد.

بنیامین انصاری نسب، کارشناس علوم اجتماعی، به شرح و بررسی آیین نوروز دریا پرداخت و گفت: نوروز دریا در روستای سلخ قشم هر ساله طبق تقویم دریایی برگزار می شود.

این مراسم شباهت زیادی به نوروز ایرانیان باستان دارد. دارای ۳۶۵ روز، سه فصل صد روزه و یک فصل ۶۵ روزه می باشد. اولین روز این تقویم که همان نوروز نام دارد، بنا به نوشته ی اسماعیل رائین، از نهم مرداد آغاز می شود.

این صد روز برای دریانوردان در حکم فصل بهار می باشد. به این معنا که دریا ۶۵ روز طولانی و پر آشوب را پشت سر می گذارد و پس از آن آرام می گیرد و دریا به اصطلاح دریانوردان خلیج فارس، خواهر یا مهربان می شود که آغاز فصل مناسبی برای کشتی های بادبانی، ماهیگیری و سفر می باشد.

وی در ادامه به  بررسی نماد و نشانه های نوروز صیاد پرداخت و گفت: در آیین نوروز دریایی یا نوروز صیاد نشانه هایی موجود است که ما را در فهم بهتر این مراسم یاری میکند. این نشانه ها را میتوان به دو دسته ی آشکار و پنهان تقسیم کرد.

انصاری نسب اظهار داشت: سه نماد آشکار در این مراسم دیده می شود. تطهیر با آب دریا، لوبَن کردن و گِلَک زدن. در نوروز صیاد، مردم سلخ از دیرباز در دریا آب تنی می کنند و با آب دریا غسل به جا می آورند. انجام غسل در تمامی ادیان از جایگاه ویژه ای برخوردار است. باور مردم سلخ بر این است که فرو بردن کامل بدن در آب باعث دفع شر، وفور نعمت و ازدیاد رزق و روزی افراد خواهد شد. 

وی در ادامه افزود: آب دارای قدرت تجدید حیات و نوزایی است زیرا  آنچه در آب فرو می رود، می میرد. در واقع با فرو رفتن در آب، گناهان سال گذشته از بین می روند و با بیرون آمدن از آب همچون کودکی معصوم و بی سرگذشت می تواند آغازگر زندگی نوینی باشد.

وی در ادامه با ذکر این نکته که ایرانیان باستان معتقد بودند در بعضی کلمات قدرتی نهفته است که  انسان را قادر می سازد بر ارواح پلید غلبه کنند، گفت: مردم معتقد بودند که با دعا می توانند حیوانات خود را از گزند جانوران وحشی محفوظ نگه دارند.

این عمل، که توسط مُلای مخصوصی که به دعاخوان نوروزی مشهور است، انجام می شود، لوبَن کردن نام دارد. این دعا را فقط دو یا سه نفر می‌توانند بخوانند و رسم بر این است که اگر یكی از دعاخوانان تصمیم بگیرد، این کار را به شخص دیگر و جوان تر از خودش بیاموزد، پس از آن نمی تواند دعا بخواند چرا که دعاهای او دیگر تاثیری نخواهد داشت.

در ادامه انصاری نسب به شرح اصطلاح گلک زدن پرداخت و گفت: مردم روستای سلخ سر در خانه هایشان را  گلک، که همان خاک سرخی ست که در هرمز یافت می شود، می کشند.

کسانی که سواد دارند با گِل سرخ، نام الله را بر در خانه ها، حیوانات خانگی و درختان می نویسند و آن هایی که بی سواد هستند علامت هایی به شکل ضربدر یا دایره ای به شکل شعاع های خورشید می کشند. آن ها بر این باورند که با علامت گذاری خانواده و حیواناتشان را در حمایت ایزد خورشید در می آوردند.

گلک زدن در واقع دلالت بر حضور دوباره ی خورشید و گرما، فصل تابستان  و به طور کلی از لحاظ ارزش اجتماعی برابر با تولدی دوباره است.

وی عنوان کرد: مردم بر این عقیده اند که در این روز، همه ماهى‌ها، آزادند و از آنجا که بايد نسل خود را پربار کنند، کسی حق صید آنها را ندارد. همچنین روستاییان احترام خود را از نعمت های دریا در این روز خاص با نخوردن ماهی به جا می آورند.

در واقع آن ها در برابر تمام سال که به صید مشغول بوده اند، یک روز را برای استراحت دادن به دریا در نظر می گیرند.

انصاری نسب با ذکر نکته هایی درباره قانون نخوردن آبزیان گفت: رعایت کردن این رسومات می تواند از تبعات منفی آن ، مانند کمبود صید، جلوگیری کند و بخشی از جامعه پذیری نیز محسوب می شود.

زیرا فرد با افراد دیگر جامعه همراه می شود و این همراهی قسمتی از همبستگی اجتماعی است. علاوه بر این، برای اشخاص جامعه این عمل تائید اجتماعی را به همراه دارد.

این عمل به رسمیت شناختن الزامات نمادین و اهمیت دادن به جشن نوروز دریا را به مردم نشان می دهد. چرا که هر ساله مردمان زیادی از سراسر کشور به تماشای این آئین می آیند.

وی در ادامه گفت: یکی دیگر از مراسم های اجرایی نوروز صیاد، نمایش شوشی است که در ایام قدیم در مراسم عروسی های قشم برگزار می شد و با نوای سازی به نام جفتی که دو قلم از نی داشت، همراه بود. تصمیم گرفته شد که این مراسم به علت فراموش شدن در نوروز صیاد نیز برگزار شود. 

شوشی فردی با ظاهری بَدَوی و ابتدایی است که در کوه زندگی می کرده و شهر را ندیده است. 

وی شکل و شمایلی عجیب دارد؛ لباس سیاهی بر تن می کند، صورتی سفید شده با آرد و ریشی ساخته شده از سِیس مُغ (الیاف توری مانند درخت خرما) دارد و کلاهی از شاخه نخل بافته شده بر سر می گذارد.

او با شنیدن صدای شادی مردم که باعث آشفته شدن خواب او شده است، راهی شهر می شود و با عصبانیت به مردمی که سر راهش قرار بگیرند با شاخه نخلی از پِیش مُغ یا همان برگ درخت خرما، ضربه می زند.

 شوشی در آخر مراسم همه چیز خود را می بخشد و پس از آن به دریا می زند و خودش را می شوید تا به یک آدم عادی تبدیل شود و فصل جدیدی را با پاکی از خداوند و دریا طلب کند و مراسم پایان می یابد.

وی افزود: اوج نمایش قدرت ها را می توان در قسمت شوشی به نظاره نشست و تمامی قدرت های خیر(نیکی) و شر(بدی) در کنار  نماد های مقدس دید که هرکدام تاثیر مستقیمی در زندگی فردی و اجتماعی مردم دارند.

گاو و شتر قدرت هایی خیر هستند و قدرتهای شر در هیبت روباه و شوشی، ظاهر می شوند. تمامی این قدرت ها در کنار مقدساتی چون گیاه (شاخه نخل) و دریا قرار می گیرند و معنایی خاص را به آن می بخشند.

شوشی با چهره ای ساخته شده با الیاف نخل و کلاهی بافته شده از همان درخت، شاخه نخلی را که نماد قدرت است، در دست می گیرد و به نوعی از اسطوره های کهن، طلب قدرت و نیرو می کند.

در پایان بنیامین انصاری نسب با معرفی کتاب انسان شناسی آئین های دریایی به قلم خودش گفت: در این کتاب با معرفی آئین های دریایی و پنج آئین دیگر در استان هرمزگان به بررسی عمل کرد نهاد ها پرداخته شده است.

در پشت هر نماد و نشانه ی آئینی یک معنا و هدف نهفته است و آئین نقش ارتباطی میان معنای ضمنی و ساختار اجتماعی ایفا می کند.

این نماد و نشانه های آئینی نه تنها داده های با ارزشی که دیدگاه های فرهنگی فرد را در بر می گیرند، شامل می شود بلکه بیانگر رابطه ی عمیق میان ذهنی مخاطبین متعدد و فرهنگ افراد یک منطقه ی خاص می باشد.

بنابراین شایسته است آئین نوروز دریا بیشتر از گذشته مورد توجه قرار گیرد.