یکی از مهم‌ترین موضوعات اقتصادی موردبحث سال گذشته کشور انباشت کالا در بنادر بود. کالاهایی که گفته می‌شود برخی از آن‌ها به مدت چندین سال بلاتکلیف مانده‌اند. اخیراً نیز نادر قاضی پور عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس گفته است تسریع در ترخیص کالاهای رسوب شده در بنادر استان هرمزگان باید به‌سرعت صورت گیرد. میلیاردها دلار کالای دولتی، شبه‌دولتی و خصوصی در این بنادر رسوب‌کرده و بلاتکلیف مانده و اقتصاد کشور را راکد کرده است.

هرچند اداره گمرک و بنادر انگشت اتهام را به‌سوی یکدیگر نشانه می‌گیرند اما دلایل انباشت کالا مشخص است. از عدم هماهنگی میان دستگاه‌های مختلف و صدور مجوزهای موازی تا سوداگری برخی واردکنندگان. عدم ترخیص به‌موقع کالا هزینه‌های زیادی را بر تولید و مردم اعمال کرد. یکی از دلایل عدم ترخیص به‌موقع کالا قطع مکرر سامانه گمرک در سال 97 بود. سامانه‌ای الکترونیکی که برای افزایش سرعت ترخیص کالا، افزایش شفافیت و کاهش فساد راه‌اندازی شده بود، خود به یکی از عوامل نارضایتی فعالان تجاری تبدیل شده است. این افراد معتقدند اگر یکی از آیتم‌های موجود در سامانه جامع گمرکی را به‌اشتباه وارد کنند مشمول جریمه می‌شوند اما اگر فعالیت تجاری آن‌ها به دلیل اختلال سیستم دچار زیان شود هیچ‌کس پاسخگوی زیان مالی و زمان ازدست‌رفته آن‌ها نیست. دریافت جریمه‌های ناشی از ثبت غیرواقعی یا ثبت سهوی اطلاعات در این سامانه بر اساس ماده 110 آیین‌نامه گمرکی انجام می‌گیرد.

یکی دیگر از مشکلات این سامانه، کارشناس مجازی است. درگذشته کارشناسان گمرکی ارتباط مستقیمی با بازرگانان داشتند و فرایند ترخیص کالا به‌صورت حضور فیزیکی افراد انجام می‌شد. بالا بودن نرخ قاچاق، تبانی و رشوه گمرک را بر آن داشت کارشناس مجازی را جایگزین کارشناسان گمرکی کند. درواقع بازرگانان به‌صورت مجازی فرایند ترخیص کالای خود را انجام می‌دهند و گفته می‌شود ازآنجایی‌که هیچ‌گونه ارتباط تلفنی و حضوری میان کارشناس و بازرگان وجود ندارد امکان رشوه و تبانی نیز وجود ندارد؛ اما برخی ترخیص‌کاران معتقدند کارشناس مجازی گمرک نتوانسته است به‌طور کامل تبانی کردن را از بین ببرد و گاها یک نفر واسطه بین صاحب کالا و کارشناس مجازی وجود دارد که با دریافت مبلغی موانع موجود در فرایند ترخیص کالا را برطرف می‌کند. شاهد این ادعا بازداشت تعدادی کارشناس مجازی در گمرکات کشور است.

قطعی مکرر سیستم گمرک و انباشت مواد اولیه تولید معاون فنی گمرک را بر آن داشت تا به هرمزگان سفر کند و شخصاً در جریان مشکلات موجود قرار گیرد. ارونقی پس از مدتی دستور تأیید دستی اسناد برای افزایش فرایند ترخیص کالا و جلوگیری از انباشت کالا صادر کرد.

حسن روحانی تازیانی دبیر کمیسیون صادرات و واردات اتاق بازرگانی بندرعباس در گفتگو با صبح ساحل گفت: در بحث سامانه جامع گمرکی بسیاری از مشکلات برطرف و زیرساخت‌ها بهتر شده و کارها به نحو بهتری در حال انجام است. یکی از مشکلاتی که قبلاً در این حوزه وجود داشت عدم اتصال سامانه بندر به سامانه گمرک بود اما الآن این ارتباط برقرارشده است. روحانی افزود: قبلاً به دلیل مشکل اطلاعات و عدم وجود پهنای باند مناسب قطعی سیستم زیاد بود اما خوشبختانه در سال 98 مشکلات سامانه جامع گمرکی مرتفع شده است اما در بحث تجارت مشکلاتی وجود دارد که منجر به رسوب بالای کانتینر در گمرک شهید رجایی شده است.

وی درباره دلایل این مشکلات گفت: در حوزه گمرک مشکل چندانی برای فعالان تجاری وجود ندارد اما ازآنجایی‌که گمرک مجری مصوبات و دستورالعمل‌های وزارتخانه‌های دیگر است ناچار است ابزار کنترلی لازم را داشته باشد. عدم هماهنگی و تصمیمات جزیره‌ای که در دیگر وزارتخانه‌ها گرفته می‌شود به حوزه صادرات آسیب وارد می‌کند. مثلاً ممکن است وزارت صمت بخشنامه‌ای را به گمرک ابلاغ کند که در روند ترخیص کالا خللی ایجاد کند که در این حالت گمرک مقصر نیست بلکه مقصر دستگاه متولی است که آن بخشنامه را صادر کرده است.

دبیر کمیسیون صادرات و واردات اتاق بازرگانی بندرعباس گفت: وقتی‌که سیستم به سمت الکترونیکی شدن پیش می‌رود نیاز به مراجعه حضوری ارباب‌رجوع از بین می‌رود. این موضوع نه‌تنها در ایران بلکه در گمرک‌های بین‌المللی دیگر پیاده‌سازی شده و تجربه موفقی هم دارد. به این صورت که هر صاحب کالایی باید پیش از ورود کالا به گمرک از طریق سیستم الکترونیکی اطلاعات مربوط به کالاهای خود را در سیستم اظهار کند. گمرک نیز برای افزایش سرعت در روند ترخیص بسیاری از کارهای ارزیابی و کارشناس را به‌صورت مجازی انجام می‌دهد.

روحانی افزود: هنوز کارشناسان گمرک و صاحبان کالا به روند اجرای این سیستم آشنایی کامل ندارند یا اینکه در خود سیستم و کارشناسان فیزیکی گمرک علاقه برای مراجعه حضوری ارباب‌رجوع به گمرک وجود دارد. به عبارتی در ماه‌های گذشته در سیستم جامع گمرکی نظارت کافی بر روند کارهای کارشناسان مجازی وجود نداشت اما الآن به‌گونه‌ای شده است که اگر کارشناس مجازی کار را در عرض 24 یا 48 ساعت انجام ندهد سیستم به‌صورت خودکار آن را به نهاد بالاتر انتقال می‌دهد تا در مورد آن تصمیم‌گیری کند در نتیجه قدرت اختیار برای کارشکنی و سایر موارد گرفته‌شده و این یک روند مثبت است.

وی تصریح کرد: در حدود 6 ماه پیش اگر کارشناس مجازی کار یک ارباب‌رجوع را انجام نمی‌داد نهاد بالاتری نمی‌توانست این کار را انجام دهد. به‌طورکلی آمار سازمان جهانی گمرک و نظر فعالان اقتصادی گویای بهبود و پیشرفت اوضاع گمرک و افزایش روند تسهیل و کارایی در گمرک است.

دبیر کمیسیون صادرات و واردات کالا بر این باور است سامانه جامع گمرکی در روند ترخیص کالا موفق بوده است اما وی نیز با انتقاد ترخیص‌کاران و فعالان اقتصادی درباره جریمه انضباطی اشتباهات سامانه گمرک هم‌عقیده است. روحانی دراین‌باره گفت: اگر در روند اجرای سیستم گمرک به دلیل مشکل اطلاعات، سرور یا هر عامل دیگری خللی وارد شود کسی پاسخگوی زیان مالی و زمانی نیست اما از طرفی دیگر بر طبق قانون گمرک اگر صاحب کالا هر چیزی را به‌اشتباه وارد سیستم کند دارای یک سری جرائم انضباطی است و فعالیت تجاری را تحت تأثیر قرار می‌دهد که این موضوع باید اصلاح شود. معمولاً این جریمه‌ها بین 10 تا 100 درصد است.

قاسم کلاهی دبیر اتحادیه کارگزاران گمرکی بندرعباس درباره مشکلات سامانه جامع گمرکی گفت: راه اندازی این سامانه اقدام بسیار خوبی بوده بطوریکه در جلوگیری از فساد و کم اظهاری موفق بوده است.  برخی از مشکلات تا حدودی برطرف شده است اما مشکل اصلی این سامانه قطعی مکرر سیستم به دلیل مشکلات اینترنتی و مخابراتی است بطوریکه در سال 98  بارها شاهد قطعی این سیستم بوده‌ایم.

وی  به ارتباط گمرک با 32 سازمان ازجمله اداره بنادر و استاندارد اشاره کرد و گفت: حدود 50 درصد صادرات و واردات کشور در گمرک شهید رجایی صورت می‌گیرد و ارتباط با این تعداد سازمان نیاز به حجم اینترنت بالایی دارد. باید مشکلات اینترنتی برطرف شود تا افراد در هر مکانی برای امر صادرات، واردات و ترانزیت به این سامانه دسترسی داشته باشند اما نامه‌نگاری‌های متعدد برای برطرف شدن مشکلات به نتیجه‌ای نرسیده است.

کلاهی دستور ارونقی معاون فنی گمرک برای ترخیص دستی اسناد ترخیص مواد اولیه تولید و کالاهای اساسی را مثبت ارزیابی کرده و بیان داشت: گمرک هیچ نقشی در ارتباط با رسوب کانتینر ندارد.  اسکله محل دپوی کالای واردکنندگان شده است زیرا فکر می‌کنند بهترین جای ممکن برای نگهداری کالا است چون قاچاق تصور نمی‌شود بنابراین با مدرک انبارداری کالا را دپو می‌کنند تا در زمان افزایش قیمت کالاها را وراد بازار کنند. دولت باید برای جلوگیری از رسوب کالا برنامه‌ریزی و واردکننده‌ها را مجبور کند تا کالاهایشان را ببرند.

دبیر اتحادیه کارگزاران گمرکی بندرعباس افزود: کالاها در سازمان بنادر جمع می‌شوند و این سازمان قبض انبارداری برای صاحب کالا صادر می‌کند. در این مرحله صاحب کالا باید کالای خود را اظهار کند که به امید افزایش قیمت، این عمل را انجام نمی‌دهد. بنابراین تا زمانی که اظهار کالا توسط واردکننده صورت نگیرد گمرک نمی‌تواند به مسئله ترخیص کالا ورود پیدا کند. در این حالت صاحب کالا مقصر است.

کلاهی درباره کارشناس مجازی گفت: برخی از کارشناسان مجازی از اطلاعات کافی برخوردار نیستند. کالایی که در استان هرمزگان اظهار می‌شود به تهران می‌رود و در آنجا تعیین می‌شود چه کسی این کالا را کارشناسی کند و ممکن است کارشناس مجازی در هر یک از استان‌های کشور کالا را اظهار کند. مسئولان گمرک به دنبال حل این موضوع هستند تا کارشناسان مجازی استان هرمزگان را محدود به همین استان کنند.

وی درباره شائبه‌های مبنی بر تخلف برخی کارشناسان مجازی و تبانی با واسطه‌ها گفت: برخی افراد با کارت‌های بازرگانی یکبار مصرف یا  شرکت‌های صوری کالا را اظهار می‌کنند. اگر اظهار کالا توسط کارگزاران گمرکی صورت بگیرد از پول‌شویی و فرار مالیاتی جلوگیری می‌شود و از طرفی کارگزار گمرکی برای حفظ کارت و اعتبارش تخلفی نخواهد کرد. به دنبال اصلاح این قانون امور گمرکی هستیم  و در این راستا هفته گذشته در مرکز پژوهش‌های مجلس جلسه‌ای داشتیم تا فقط کارگزار گمرکی کالا را اظهار کند.

یکی دیگر از شائبه‌های موجود قطع عمدی سیستم گمرک برای رونق انبارداری و دریافت هزینه از فعالان اقتصادی است. کلاهی با رد این شائبه‌ها گفت: شایعات برای به انحراف کشیدن اذهان عمومی است زیرا شرکت‌های انبارداری مربوط به بخش خصوصی هستند و سامانه گمرکی به گمرک مربوط می‌شود و این دو بخش ارتباطی به یکدیگر ندارند.