فرهنگ طبق عقیده بسیاری از صاحب‌نظران به‌عنوان زیربنای مسائل خرد و کلان در همه حوزه‌‌ها می تواند مطرح باشد، از این‌رو توجه به این بخش مهم می تواند بسیاری از آسیب‌ها را مرتفع کند؛ اما به استناد نتایج پژوهشی، عدم عدالت و توازن در توزیع فضاهای فرهنگی باعث شده استانی مانند تهران از حیث بهره‌مندی از فضاهای فرهنگی به‌عنوان تنها استان «بسیار توسعه یافته» و استان هرمزگان با جمعیت نزدیک به یک میلیون و 800هزار نفری و نقش آفرینی نسبتا» پررنگ در حوزه فرهنگی و اقتصادی کشور، به‌عنوان یکی از استان‌های «بسیارمحروم» شناخته شود.

در حالی که سرانه جهانی فضای فرهنگی به ازای هر هفت‌نفر حدود یک متر مربع است، اما این آمار در هرمزگان به طور میانگین در هرمزگان نزدیک به 3سانتی‌متر است یعنی به ازای هر 33نفر یک متر فضای فرهنگی وجود دارد و در شهر بندرعباس این آمار حدود 1.5سانتی متر است؛ یعنی هر 64نفر یک متر فضای فرهنگی؛ این آمار از میانگین سرانه کشوری نیز پایین‌تر و یا به‌عبارتی در مقایسه با آن بسیارناچیز است.
همواره مدیران هرمزگان در پاسخ به چرایی کمبود فضاهای فرهنگی، کمبود اعتبارات را دلیل اصلی این نقیصه عنوان می کنند و نمونه بارز آن پی‌ریزی بی هدف بیش از 42فرهنگ‌سرا یا خانه فرهنگ روستایی در مناطق مختلف استان بود که بدون در نظر گرفتن اعتبارات لازم کلنگ‌زنی شد.

از سال 86 و طبق توافق صورت گرفته بین اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی و اداره کل امور روستایی استانداری هرمزگان، مقرر شد عملیات اجرایی فرهنگ‌سراهای روستایی در هرمزگان آغاز شود که طبق این توافق، هزینه ساخت این مراکز از سوی اداره کل امور روستایی و هزینه تجهیز این فرهنگ‌سراها از سوی اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی هرمزگان تأمین شود.
 متعاقب این توافق، عملیات اجرایی 42فرهنگ‌سرای روستایی شامل قسمت اداری، کتابخانه و آمفی تئاتر در دولت نهم و دهم با هدف گسترش فعالیت‌های فرهنگی و هنری و بر مبنای توسعه همه جانبه ملی و دینی در روستاها شروع شد.

اما گویا این آغاز ماجرا بود و پس از بهره‌برداری رسانه ای مدیران وقت از این حرکت مثبت فرهنگی، اکثر این پروژه‌ها معطل اعتبارات مانده و پس از گذشت 13سال، تنها یک فرهنگ‌سرا به بهره‌برداری کامل رسیده و بخش اعظم این پروژه ها با پیشرفت فیزیکی بین 10 تا 50درصد به حال خود رها شده‌اند.
این پروژه‌ها حتی صدای فریدون همتی استاندار هرمزگان را در نشست شورای فنی استان هم در آورد و در همان جلسه تأکید کرد باید اعتبارات لازم از سوی سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان و منابع ارزش افزوده، برای تکمیل فرهنگ‌سرای روستایی در این استان تأمین شود که گویا زور دیگر عوامل اثرگذار بر همتی نیز چربید و این وعده تحقق پیدا نکرد؛ گرچه سال گذشته و پس از سفر صالحی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی به هرمزگان نیز دوباره این موضوع مطرح و مقرر شد اعتبارات لازم برای تکمیل این فرهنگ‌سرا تخصیص پیدا کند اما در عمل چنین اتفاقی تا کنون رخ نداده و روند لاک پشتی پیشرفت این پروژه ها همچنان ادامه دارد.

طبق بررسی‌ها، گویا عملیات مراحل ساخت و تجهیز این پروژه‌ها از سال جاری به‌طور کامل به اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی هرمزگان واگذار شده است؛ رضا کمالی مدیر کل فرهنگ و ارشاد اسلامی هرمزگان در این باره می گوید: برنامه دولت سابق احداث 100فرهنگ‌سرای روستایی بوده که عملیات اجرایی 42فرهنگ‌سرای روستایی کلید خورد و بسیاری از این پروژه‌ها در مراحل اولیه ساخت زمین‌گیر شده‌اند.
وی افزود: طبق مصوبات ما موظف هستیم پروژه‌های نیمه‌تمامی که بیش از 70درصد پیشرفت فیزیکی دارند را به اتمام برسانیم اما متأسفانه اعتبار کافی از سوی سازمان مدیریت و برنامه ریزی هرمزگان برای تکمیل این پروژه‌ها تخصیص داده نشده است.
با توجه به هزینه‌های انجام شده برای این پروژه‌ها و ضرورت صیانت از منابع بیت المال و همچنین با توجه به احتمال فرسودگی بافت اولیه ساختمان این مراکز، از رضا کمالی خواستیم راهکارهایی در این زمینه ارائه کند که وی پیشنهاد کرد این پروژه‌ها را با کاربری فرهنگی به بخش خصوصی یا نهادهای عمومی اعم از دهیاری‌ها و شهرداری‌ها واگذار کنند.

وی با اشاره به یکی دیگر از مشکلات این پروژه‌ها می افزاید: یکی از دل‌نگرانی ها و دغدغه‌های فعلی ما این است که حتی اگر پنج پروژه فعلی که عملیات اجرایی آن‌ها در حال اتمام است به پایان برسد ما توانایی نگهداری این مراکز را به‌دلیل کمبود نیروی انسانی نداریم و دهیاری‌ها نیز به‌طور غالب نمی توانند هزینه مورد نیاز برای استخدام نیروی انسانی را تأمین کنند.
در شرایط فعلی آنجه از مجموع اتفاق پیش رو و معطل ماندن این پروژه‌ها می توان استنباط کرد این است که موازی کاری در هر حوزه ای زیان‌بار است؛ اما این موازی کاری در حوزه فرهنگ از سایر حوزه‌ها بیشتر و متداول تر است، چرا که نهادهای متولی در این زمینه، نظیر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، میراث فرهنگی، شهرداری‌ها و سایر نهادهای متولی، همگی در راستای ارتقاء امکانات و فضای فرهنگی در حال تلاش هستند اما نبود مدیریت واحد دستگاه‌های فرهنگی از یک‌سو و تصمیم‌گیری‌های خلق الساعه  برخی مدیران اجرایی غیرمرتبط با حوزه فرهنگ از سوی دیگر، باعث شده بسیاری از فرصت‌ها به چالشی برای حوزه فرهنگ تبدیل شوند.توجه به این نکته ضروری است که به دلیل کمبود اعتبارات، اگر امکان تعریف پروژه های جدید محدود می شد، حدود نیمی از این پروژه‌ها تا کنون به مرحله بهره‌برداری رسیده بود اما به احتمال قریب به یقین می توان گفت، برآیند کلنگ‌زنی بی ضابطه و عدم تخصیص اعتبارات مربوط به این پروژه‌ها این است که غالب این فرهنگ‌سراها که دارای پیشرفت بین 10 تا 50درصدی هستند، با مصوبات و اعتبارات فعلی هیچگاه سرپناهی برای جوانان دوستدار فرهنگ در روستاها نخواهند بود و در صورت عدم تخصیص اعتبار کافی برای تکمیل این پروژه‌ها، اگر خوش بینانه به این موضوع نگاه کنیم، بزودی شاهد مناقصه فروش سازه‌های فلزی این مراکز فرهنگی روستایی خواهیم بود و امید هزاران جوان روستایی هرمزگانی برای بهره‌مندی از فضای مناسب فرهنگی به یأس بدل خواهد شد.

             
 وعده‌هایی که هرگز محقق نشد!

کمبود فضای فرهنگی نه تنها شهروندان را از بسیاری از حقوق عادی خود بی بهره کرده، بلکه ادامه فعالیت  هنری هنرمندان، به‌عنوان بازوان اصلی فرهنگ و هنر را نیز دچار چالش کرده است.
حسین کریمی رئیس انجمن هنرهای نمایشی هرمزگان با اشاره به سبقه فعالیت‌های هنری در هرمزگان و کسب عناوین مهم توسط هنرمندان این استان در سطح ملی به‌ویژه در حوزه هنرهای نمایشی، می گوید: ما هنرمندان خوبی در استان داریم که در سطح ملی درخشیده‌اند و به نوعی سرمایه معنوی حوزه فرهنگ و هنر هرمزگان محسوب می شوند و بارها هنر خود را در عمل به اثبات رسانده‌اند و موفقیت‌های چشم‌گیری در جشنواره‌های مختلف داشتند؛ اما مسئولان آن‌طور که باید و شاید به وعده‌های خود به جامعه هنری استان عمل نمی کنند.
وی ضمن انتقاد از کمبود فضای فرهنگی برای فعالیت حرفه‌ای در حوزه هنرهای نمایشی در این استان، گفت: متأسفانه جامعه هنرمندان استان از کمبود فضای فرهنگی رنج می برد و در این حوزه وضعیت مطلوبی نداریم؛ طی این سال‌ها و علی‌رغم پیگیری‌های مکررهنرمندان استان و گلایه‌های به‌حق آنان از وضعیت زیر ساخت در بخش های مختلف فرهنگی هنری، همه فقط شعار دادند و اقدامی عملی در خصوص رفع این مشکل مشاهده نکردیم.
وی اضافه می کند: در این سال ها مدیران زیادی پای کار بودند که توقع ما این بود به تناسب افزایش جمعیت، فضاهای فرهنگی نیز توسعه پیدا کند اما نه تنها این خواسته محقق نشد بلکه انتظارهای حداقلی ما نیز با وجود مدیرانِ فرهنگی که اساسا» با وادی فرهنگ و هنر بیگانه هستند برآورده نشد.
رئیس انجمن هنرهای نمایشی هرمزگان، گفت: اکثر آن‌هایی که بر کرسی‌های فرهنگی و بر مسند تصمیم‌گیری این حوزه تکیه زده‌اند و مسوولیت‌ها را تصاحب کردند، فرهنگ و هنر را در اولویت خود بر می‌شمرند، اما در عمل چنین اتفاقی نمی افتد و فرهنگ و هنر نه تنها آخرین دغدغه آن‌ها می شود، بلکه خود اهرمی برای پسرفت و مانعی برای حرکت رو به جلوی فعالیت‌های هنری و فرهنگی می شوند.
این هنرمند هرمزگانی با طرح این پرسش که مجموعه دولت چه اقدام موثری در حوزه فرهنگ  و هنر انجام داده است؟ و با اشاره به نبود فرهنگ‌سرا‌های تخصصی در استان، افزود: فعالان حوزه تئاتر، حتی یک سالن تخصصی در حوزه فرهنگ و هنر ندارند و تنها سالنی که به‌این منظور در نظر گرفته شده پلاتو آفتاب است و فقط 67 صندلی دارد؛ استاندارهرمزگان نیز چند ماه قبل از این مجموعه بازدید کرد و پس از گفت‌وگو با هنرمندان قول مساعد داد که ظرف یک هفته نواقص را رفع و تکلیف این مجموعه را مشخص می کنند، اما چندماه گذشته و وعده ای در این خصوص عملی نشد.
وی خاطرنشان کرد: فضاهای محدود فرهنگی موجود نیز به‌طور عمده به بخش خصوصی واگذار شده و آن‌ها هم دنبال منافع مالی خودشان هستند و هزینه‌های زیادی مطالبه می کنند که این موضوع، عرصه را برای فعالیت هنرمندانی که با علاقه و بدون هیچ چشم‌داشتی اثر هنری تولید کنند و به نمایش می‌گذارند تنگ کرده است.
رئیس انجمن‌ هنرهای نمایشی هرمزگان، با اشاره نبود نگاه تخصصی و عدم بهره‌گیری از نظرات کارشناسی هنرمندان و صاحب‌نظران در ساخت و ساز اماکن فرهنگی و همچنین با گلایه از عدم بکارگیری منابع اعتباری موجود در راستای گره‌گشایی از مشکلات هنرمندان در زمینه توسعه فضای فعالیت‌های هنری، ادامه داد: در برخی محلات قدیمی یک یا دو فرهنگ‌سرا احداث شده، اما متاسفانه نوع کاربری، رویکرد مشخص و قابلیت فعالیت تخصصی هنری ندارند.

 هر 1150نفر یک صندلی سینمایی

سینما بخش مهم دیگر حوزه فرهنگ و هنر محسوب می شود که می توان از آن برای عملیاتی کردن راهبردهای کلان ملی از آن بهره برد اما علی‌رغم راه‌اندازی سینمای خلیج فارس حاجی آباد و بندرلنگه طی دوسال اخیر، این حوزه دچار کمبودهای فراوانی است که با ظرفیت یک‌هزار و 567 صندلی موجود در سینماهای استان، می توان اینگونه استنباط کرد که از هر یک‌هزارو 150نفر هرمزگانی تنها یک نفر می تواند بر صندلی‌ سینماهای استان تکیه بزند.
در حال حاضر تنها چهار شهر بندرعباس، میناب، حاجی آباد و بندرلنگه دارای سینما هستند و شهرستان‌های رودان، سیریک، جاسک، بشاگرد، پارسیان، بندرخمیر و ابوموسی از حیث بهره‌مندی از سینما محروم هستند.
رضا کمالی مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی هرمزگان در این باره می گوید: شاید به لحاظ آماری کاستی‌هایی در این زمینه داشته باشیم اما واقعیت این است که مردم هم خیلی کم به سینما می روند؛ که البته این به معنی فاصله گرفتن مردم از تماشای فیلم‌های اکران شده در سینماها نیست، چرا که بسیاری از فیلم‌های مطرح از طریق فروش اینترنتی در دسترس هستند و شهروندان به‌راحتی و از این طریق نیاز هنری خود در این حوزه را برآورده می کنند.
وی افزود: برای جبران کمبود صندلی سینمایی در شرق و غرب هرمزگان، دو سینمای سیار تا زمان راه‌اندازی سینمای استاندارد و در خور شأن مردم این مناطق در نظر گرفته شده که در فواصل زمانی مختلف نسبت به اکران فیلم‌های سینمایی اقدام می کنند.
مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی هرمزگان همچنین با اشاره به رایزنی‌های صورت گرفته توسط مجموعه اداره کل ارشاد هرمزگان، برای توسعه فضای سینمایی در استان، گفت: نزدیک به یک‌سال است که 12میلیارد ریال اعتبار از محل اعتبارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و وزارت کشور برای احداث پردیس سینمایی در یکی از شهرستان‌های استان در نظر گرفته شده که دریافت این اعتبار، منوط به معرفی پیمانکار از سوی شهرداریست اما چندین ماه است اقدامی از سوی آن‌ها صورت نگرفته و مجبور هستیم در صورت عدم تسریع در جذب این اعتبارات، آن را در بخش دیگری هزینه کنیم.

 وضعیت قرمز کتابخانه ای در بندرعباس و 16شهر هرمزگان

امروز دیگر کتاب و کتابخانه نه یک مزیت بلکه یک ضرورت است و توسعه فرهنگی و پیشرفت در شئون مختلف، مرهون همین عامل اساسی است که با گسترش روزافزون ارتباطات و رسانه‌های الکترونیک، توجه به این بخش مهم که اثرات فزاینده‌ای در باروری فکری و عقیدتی به‌ویژه در نسل جدید که به انحاء مختلف از مطالعه کتاب فاصله گرفته، کم‌رنگ شده و می‌طلبد که متولیان در زمینه تجهیز مراکز روستایی و نقاط مختلف شهری به کتابخانه‌ها اقدامی عاجل انجام دهند.اما بنا به آمارها اگرچه سطح بهره‌مندی هرمزگان از فضای کتابخانه ای کشور کمی بالاتر از سطح کشوری است اما اگر همین آمار را به تفکیک در هر شهرستان‌ مورد بررسی قرار دهیم، سهم شهرستان بندرعباس 12 کتابخانه‌ است که کمتر از نیمی از سهم متوسط فضای کتابخانه‌ای در کشور است و باید 16 فضای کتابخانه ای دیگر در این شهرستان احداث شود تا بتوان به سهم متوسط بهره‌مندی از فضای کتابخانه‌ای در کشور دست پیدا کرد.نکته جالب‌تر اینکه، این آمار اگر به صورت جزئی‌تر در مرکز شهرستان بندرعباس که دارای جمعیت نزدیک به 530هزار نفر است مورد بررسی قرار بگیرد، بر اساس سرانه متوسط کشوری و جمعیت شهر بندرعباس باید 21 کتابخانه در شهر بندرعباس وجود داشته باشد اما تنها شش فضای کتابخانه‌ای در شهر بندرعباس موجود است.
حجت الاسلام محمد ذاکری مدیرکل کتابخانه‌های عمومی هرمزگان  نیز با تأیید این مطلب،  کمبود فضای کتابخانه ای در شهر بندرعباس  را غیرقابل انکار توصیف کرد و گفت: اقداماتی در راستای توسعه فضاهای کتابخانه‌ای به‌ویژه در شهر بندرعباس در حال انجام است که با مساعدت استاندار و سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان، از محل اعتبارات سفر ریاست جمهوری برای تکمیل کتابخانه مرکزی بندرعباس که هفت‌هزار متر مربع مساحت و بیش از 60درصد پیشرفت فیزیکی دارد، 160میلیارد ریال اعتبار در بودجه سال 99  تخصیص داده شده است اما برای تکمیل این پروژه، حداقل 15میلیارد تومان دیگر نیاز است.
وی اضافه کرد: هرمزگان همچنین 16شهر فاقد فضای کتابخانه‌ای دارد که برای جبران این کمبود، کتابخانه‌های سیار در این مناطق مستقر می شوند.مدیرکل کتابخانه‌های هرمزگان، ضمن تمجید از خیران این استان و برخی صنایع که در زمینه احداث کتابخانه در مناطق محروم، یاری‌گر این اداره‌کل هستند، گفت: پالایشگاه نفت بندرعباس در شهر هشت بندی کتابخانه‌ای را در دست احداث دارد که 350مترمربع مساحت و 50درصد پیشرفت فیزیکی دارد.
هرمزگان در مجموع 75هزار متربع زیربنای فضاهای فرهنگی شامل مجتمع‌های فرهنگی و هنری، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، فضای فرهنگی شهرداری بندرعباس و کتابخانه‌های استان دارد.

(عکس از اینترنت)

نویسنده:اسماعیل خاشعی