کمیسیون انرژی مجلس ایران در مهرماه امسال اعلام کرد که کشور با کمبود گسترده و بسیار جدی گاز مواجه است. در این گزارش آمده که علی‌رغم آنکه ایران رتبه سوم بزرگ‌ترین تولیدکننده گاز طبیعی در جهان را دارد؛ اما با شروع افت فشار  مخازن گازی میدان پارس جنوبی و ادامه روند افزایشی مصرف، چالش جدی برای تأمین گاز طبیعی در آینده بسیار نزدیک وجود خواهد داشت. کمیسیون انرژی مجلس ایران در ادامه این گزارش با اشاره به بی‌توجهی و عدم برنامه‌ریزی دولت آورده است که بیان این موضوع در سال‌های اخیر به‌خصوص در فصول سرد سال با افزایش تقاضای بخش خانگی برای گرمایش تشدید شده؛ به‌نحوی‌که تنها در سال ۹۸ حدود ۱۲ میلیارد لیتر گازوئیل و نفت کوره به ارزش بیش از ۵ میلیارد دلار برای جبران کمبود گاز توسط نیروگاه‌ها سوزانده شده است. در پی این اتفاقات، اختلال جدی در سیستم گرمایش مورداستفاده مردم، کاهش شدید تولید برق کشور، توقف فعالیت صنایع بزرگ، تعطیلی فعالیت بخشی از خدمات عمومی، نظیر نانوایی‌ها و توزیع آب و بروز نارضایتی‌های عمومی در پیش خواهد بود.

   

بر پایه گزارشی که کمیسیون انرژی مجلس ایران منتشر کرد، ایران دارای ۲۲ میدان گازی با حجم تقریبی ۳۴ تریلیون متر مکعب است؛ اما تمام این ذخایر از نظر عملیاتی قابل برداشت نیست و از طرفی در دو دهه گذشته با افزایش متوسط سالانه ۷ درصدی عرضه گاز طبیعی، ۷۵ درصد از سبد انرژی کشور به گاز طبیعی اختصاص یافته است؛ اما برنامه‌ریزی مناسبی برای مهار تقاضا و مصرف گاز طبیعی در بخش‌های مختلف کشور صورت نگرفته است.

از طرفی میدان مشترک گازی پارس جنوبی به عنوان بزرگترین میدان گازی جهان، تأمین کننده حدود ۷۰ درصد گاز مورد نیاز کشور است. به گفتهٔ سخنگوی کمیسیون انرژی مجلس ایران، افزایش بی رویه برداشت از این مخازن، موجب افت فشار این میدان شده و چنانچه تصمیم فوری گرفته نشود، سالانه به اندازه یک فاز که معادل ۲۸ میلیون مترمکعب در روز می‌شود، افت تولید خواهد داشت.

 اهمیت این ناترازی گاز تا آنجاست که وزیر نفت در ۲۶ مهر ماه به مجلس شورای اسلامی فراخوانده شد تا به تشریح ابعاد مختلف وضعیت تراز گازی کشور بپردازد. جواد اوجی، وزیر نفت اعلام کرد «بیش از ۷۰ درصد انرژی کشور با گاز طبیعی تأمین می‌شود. مصرف انرژی در ایران بیش از میانگین جهانی است. همچنین در فصل سرد سال حدود ۲۴۰ میلیون مترمکعب در روز ناترازی گاز طبیعی داریم. طی ۸ سال آینده، ۸۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در بالادست و پایین‌دست نیاز است».

    

روزنامه تعادل نوشت: «آخرین پیش بینی وزارت نفت از تولید گاز طبیعی ایران حاکی از این است که تولید گاز طبیعی در کشور در بهترین حالت از ۹۵۰ میلیون متر مکعب کنونی به حدود ۱.۴ میلیارد متر مکعب در روز تا سال ۱۴۱۰ رسیده و پس از آن با روند کاهشی به ۱.۱ میلیارد متر مکعب در روز در سال ۱۴۲۰ خواهد رسید».

کارشناسان در این باره معتقدند که برای جلوگیری از وقوع چنین اتفاقی به رقمی نزدیک به 20 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری برای اجرای طرح‌های فشار افزایی مخازن پارس جنوبی نیاز است. با فرض وجود توان داخل در فشارافزایی، نحوه تأمین منابع مالی برای آن در حال حاضر مشخص نیست».

بر همین اساس، سخنگوی کمیسیون انرژی مجلس ایران گفت: «پیش‌بینی می‌شود برای تحقق این سناریو تا سال ۱۴۲۰ به حدود ۶۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری شامل ۲۵ میلیارد دلار برای اجرای طرح‌های نگهداری تولید که عمدتاً در میدان پارس جنوبی و ۳۵ میلیارد دلار برای توسعه میادین جدید نیاز است».

او افزود: «در صورت عدم سرمایه گذاری مذکور در بخش تولید گاز و با ادامه روند کنونی، با استناد به گزارش‌های رسمی شرکت ملی نفت ایران و بررسی‌های فنی شرکت ملی گاز ایران در سال ۱۴۰۶ حداکثر گاز شیرین قابل تحویل به شبکه انتقال گاز کشور حدود ۹۶۶ میلیون متر مکعب در روز خواهد بود که در صورت عدم تثبیت تولید گاز به ویژه در فازهای میدان گازی پارس جنوبی و توسعه منابع جدید گازی، تولید گاز شیرین با روند کاهشی به حدود ۸۱۵ میلیون متر مکعب در روز در سال ۱۴۱۲ خواهد رسید.»

به‌رغم اعلام نظر دو بازوی تخصصی دولت و مجلس و دلایل فراوانی که درباره اهمیت سرمایه‌گذاری در صنعت نفت برای ادامه حیات آن وجود دارد، رئیس مجلس شورای اسلامی درخصوص تأمین سرمایه مورد نیاز برای نگهداشت و افزایش تولید گاز، واکنش غیرمنتظره‌ای نشان داد. قالیباف تأکید کرد که کشور برای سرمایه‌گذاری در صنعت نفت، پول ندارد و نمی‌توانیم سرمایه مورد نیاز صنعت نفت را تأمین کنیم و باید به جای سرمایه‌گذاری در صنعت نفت و گاز به سراغ بهینه‌سازی مصرف گاز برویم. قالیباف به ماده ۱۲ قانون رفع موانع تولید رقابت‌پذیر نیز اشاره کرد و پرسید چرا این قانون برای اصلاح الگوی مصرف و بهینه‌سازی مصرف گاز به درستی اجرا نشده است. وی به قرارداد وزارت نفت با مترو  که سال‌ها پیش بسته شده بود به عنوان یکی از مصادیق این امر اشاره کرد.  

     

«مهرداد ویس کرمی»، عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس در خصوص ارائه راهکار برای رفع کمبود گاز به رسانه‌ها گفت: «گاز یک سرمایه ملی است و باید آن را تبدیل به یک ارزش افزوده برای کشور کنیم، تصریح کرد: به گاز نباید صرفاً به عنوان یک کالای مصرفی نگاه شود. به ویژه باید از اسراف این ماده ارزشمند جلوگیری کنیم. لازم است گاز در روند تولید کشور مورد استفاده قرار بگیرد و تبدیل به ارزش افزوده شود. همچنین بحث صادرات گاز نیز باید به صورت جدی در دستور کار باشد. واحدهای تولیدی در فصل تابستان به خاطر قطعی برق متضرر شده‌اند. حتی در برخی از صنایع، دستگاه‌ها آسیب دیده‌اند. باید تلاش کنیم با مدیریت درست از قطع گاز آنها در زمستان جلوگیری کنیم. باید قیمت‌گذاری صحیحی برای این ماده ارزشمند داشته باشیم و آن را در چرخه‌تولید کشور به کار بگیریم. 

وی در ادامه گفت: برخی از مشترکان گاز خانگی به مصرف بی‌رویه آن عادت کرده‌اند و باید تدابیری برای مقابله با آنها و حل این مشکل اندیشیده شود. باید تلاش کنیم کسری تولیدی که در تابستان به خاطر قطعی برق داشتیم، در زمستان جبران شود. در فصل زمستان به خاطر سرما میزان مصرف گاز افزایش می‌یابد و از آن طرف واحدهای تولیدی به گاز نیاز دارند و این شرایط به کمبود گاز دامن می‌زند. باید مدیریتی در واحدهای تولیدی بین مصرف گاز و برق با نیازهای کشور وجود داشته باشد. باید نگاه ویژه‌ای برای بهینه مصرف کردن گاز در کشور و صادرات آن داشته باشیم. نیاز به یک برنامه‌ریزی مشخص داریم تا بر اساس آن از بروز کسری تراز گاز جلوگیری کنیم.

  

در چنین شرایطی باید پذیرفت که هیچ راهکار کوتاه‌مدتی درباره این مشکلات وجود ندارد، اما باید به‌سرعت تلاش‌ها برای جذب سرمایه‌گذاران خارجی در این زمینه را افزایش دهیم. در شرایط اقتصادی نابسامان کشور، حتی در صورت لغو تحریم‌ها باید درآمدهای نفتی صرف پوشش بدهی‌های هنگفت شرکت ملی نفت و در صورت امکان سرمایه‌گذاری‌های جدید در میادین نفتی شود و نمی‌توان انتظار داشت که پول نفت، با وجود اولویت‌های بی‌شمار صرف سرمایه‌گذاری در گاز شود. با این وصف، دیپلماسی گازی کشور در این شرایط دارای اهمیت بسیار بالایی برای بهبود وضعیت تأمین گاز کشور است. امری که وزیر نفت پیشتر هم به‌آن اشاره کرد و گفت: «یکی از بحث‌هایی که ما دنبال می‌کنیم بحث دیپلماسی گازی با کشورهای همسایه از جمله ترکمنستان است، این موضوع را هم در دستور کار خواهیم داشت که سهم  کنونی ۲ درصدی تجارت گاز ایران افزایش یابد،».شاید اگر دیپلماسی گازی ایران در سال‌های گذشته فعالانه‌تر اقدام می‌کرد و جریان گاز ترکمنستان به‌ایران متوقف نمی‌شد، بخشی از این بحران کنونی تأمین گاز داخلی کاهش می‌یافت و روند صادرات گاز به‌کشوری چون عراق نیز دچار مشکلات بی‌شمار نمی‌شد. مشکلاتی که در جریان صادرات گاز از ایران به‌عراق وجود آمد، آن‌ها را به‌سمت تولید گاز سوق داد و حتی دیگر بازار مهم صادراتی ایران، یعنی ترکیه نیز برنامه‌های اساسی برای تولید گاز دارد و دست به‌عملیات‌های گسترده اکتشافی و تولیدی زده است. کشورهای منطقه، بدون داشتن منابعی قابل قیاس با ایران، به‌سرمایه‌گذاری‌های گسترده برای اکتشاف، حفاری و تولید گاز دست زده‌اند؛ اما کشور ما به‌دلیل مشکلات سیاست‌گذاری و البته تحریم‌ها از قافله تا حدی عقب مانده و باید برای رفع این مشکل حیاتی دست به‌اقدامات کلیدی بزند. جذب سرمایه‌گذاران خارجی و حتی‌الامکان بخش خصوصی داخلی، اصلاح ساختار تخصیص درآمدهای گازی و نفتی، فعال‌سازی دیپلماسی انرژی و واردات گاز از همسایگان در شرایط کنونی باید مهم‌ترین اولویت کشور در حوزه گازی، برای برون‌رفت از شرایط کنونی باشد.

  

منابع: گزارش کمسیون انرژی مجلس، سایت دولت، روزنامه تعادل، ایسنا، مهر، شانا و کبنا نیوز