ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور در جریان سفر به استان سیستان‌وبلوچستان با لحنی تهدیدآمیز خطاب به حاکمان افغانستان به آنان اخطار داد که «حق مردم سیستان را هر چه سریع‌تر بدهند.» رئیسی در ادامه سخنان تهدیدآمیز خود گفت که «حقابه‌ای که مردم سیستان از هیرمند دارند، را نمی‌شود مشمول مرور زمان کرد. این حق مردم سیستان‌وبلوچستان است. مال الان هم نیست. در معاهدات و قراردادها هم است. می‌خواهم به حاکمان افغانستان عرض کنم این مطلب ما را عادی تلقی نکنند. بسیار جدی بگیرند.» سازمان فضایی ایران هم در اعلامیه اخیر خود گفته که «افغانستان رودخانه هیرمند را منحرف می‌کند.» مضمون این اعلامیه در واقع، تایید همان مساله است که رئیسی گفته «اگر کارشناسان ما کمبود آب را تایید کنند، حرفی نداریم وگرنه اجازه نخواهیم داد حق مردم ما تضییع شود». همزمان یک مقام طالبان با در دست داشتن یک دبه آب، گستاخانه سخنان رئیس‌جمهور ایران را به تمسخر گرفت.

   

به نظر می‌رسد که سازمان فضایی ایران با اتکا به رصدهای ماهواره‌ای و پایشی خود به قطعیت انحراف در مسیر رودخانه هیرمند و ایجاد موانع برای نرسیدن آب به ایران توسط طالبان را رسیده و در این راستا، اطلاعات و داده‌های خود را در اختیار وزارت خارجه قرار داده است. اطمینان حاصل کردن از مانع‌تراشی طالبان ـ ذیل همین اطلاعات ـ است که سبب شده مقامات بلندپایه سیاسی و نظامی ایران واکنش نشان دهند و از آن‌سو نیز، مقامات طالبان دست به اقدامات متقابلی زده‌اند و به‌مواضع و تهدیدهای ایران پاسخ داده‌اند. در حالی که به گفته کارشناسان و همچنین انتشار عکس‌های ماهواره‌ای حجم آب ذخیره شده در هر دو سد کجکی و کمال‌خان را بیشتر از سال گذشته نشان می‌دهد، اما مقامات طالبان به فرافکنی و با انحراف در مسیر آب و ایجاد بندهای متعدد از هیچ مانعی برای نرسیدن آب به ایران دریغ نکرده و حتی مقامات ایران را به بی‌اطلاعی از وضعیت این رودخانه‌ها متهم می‌کنند و مدعی هستند که آب پشت این سدها به‌اندازه‌ای نیست که بتواند آن را به سمت ایران رهاسازی کند. در این گزارش، به‌مواضع دو طرف ایرانی و مقامات طالبان و چالش ایجاد شده در این مسیر پرداخته‌ایم.

    

همزمان امارت اسلامی افغانستان نیز در اطلاعیه‌ای در واکنش به اظهارات رئیس‌جمهور درباره حقابه هیرمند تاکید کرد که «امارت اسلامی یک‌بار دیگر تعهد می‌دهد که با در نظر داشتن موافقت‌نامه آب هلمند (هیرمند) تمام تلاش خویش را انجام می‌دهد که آب تعهد شده به مردم ایران برسد. ذبیح‌الله مجاهد، سخنگوی امارت اسلامی اعلامیه طالبان در مورد اظهارت رئیس‌جمهور کشورمان درباره حقابه هیرمند را منتشر کرد که در این بیانیه آمده است: روز گذشته رئیس‌جمهور ایران در مورد آب هلمند یک سلسله اظهارات داشت که وضاحت (توضیح) ما در مورد آن قرار ذیل است: موافقتنامه آب که میان افغانستان و ایران نیم‌قرن قبل در سال ۱۳۵۱ هجری شمسی به امضا رسیده تا هنوز پابرجاست و امارت اسلامی متعهد است که به تعهدات انجام شده عمل نماید. در این بیانیه با بیان اینکه از اینکه در سال‌های اخیر در افغانستان و منطقه خشکسالی رخ داده و سطح آب پایین آمده است به شمول دریای هلمند تعداد زیادی از ولایات و مناطق کشور از خشکسالی رنج می‌برند و آب کافی وجود ندارد، خواست مکرر ایران برای آب و آنچه اظهارات نامناسب در رسانه‌ها عنوان شده، زیان‌آور خوانده شده است. امارت اسلامی همچنین با فرافکنی و با این ادعا که مقامات ایرانی ابتدا باید معلومات خود را در مورد آب هلمند تکمیل نمایند، از ایران خواسته درخواستش را با الفاظ به‌زعم آنها مناسب مطرح کند.

در ادامه این بیانیه ادعا شده است که اگر واقعیت درست مطالعه نشود و چنین اظهارات مطرح شود، می‌تواند فضای سیاسی میان مردم و کشورهای دو ملت مسلمان را آسیب بزند که با نفع هیچ طرفی نیست و باید تکرار نشود.

در بخش دیگری این بیانیه آمده است که امارت اسلامی یک‌بار دیگر تعهد می‌سپارد که با در نظر داشت موافقتنامه آب هلمند تمام تلاش خویش را به خرج می‌دهد که آب تعهد شده به مردم ایران برسد، اما این اقدام را به این شرط دانسته که ذخایر آب آنها به‌اندازه‌ای برسد که اگر آن را به ایران جاری بسازند و در دریای خشک هلمند صدها کیلومتر مسیر را طی کند، به آن کشور برسد. طالبان در ادامه مدعی شده که این در حالی است که اکنون در بند کمال‌خان هیچ آبی وجود ندارد و اگر آب‌بند کجکی در آن جاری شود تا آنجا نمی‌رسد، بنابراین نیاز است تا جانب ایرانی این حقایق را درک نماید.

   

وزارت امور خارجه بیانیه صادره از سوی هیات حاکمه افغانستان درباره حقابه هیرمند را متناقض و نادرست دانست. وزارت امور خارجه بیانیه صادره از سوی هیات حاکمه افغانستان درباره حقابه هیرمند را متناقض و نادرست دانست و با رد آن اعلام کرد:‌ معاهده بین ایران و افغانستان راجع به آب رود هیرمند به‌طور صریح و بدون هیچ ابهامی، حقابه طرف ایرانی از رودخانه هیرمند را تعیین کرده است.

در بیانیه وزارت امور خارجه درخصوص حقابه هیرمند که روز جمعه منتشر شد، آمده که «حاکمان افغانستان در یک سال‌ونیم گذشته، اگرچه بارها بر پایبندی به تعهدات خود طبق معاهده تاکید کرده‌اند، اما در عمل، تعهدات ناشی از معاهده را اجرا نکرده و در رهاسازی و تامین حقابه ایران، همکاری لازم را به عمل نیاورده و حقابه قانونی ایران را تحویل نداده‌اند.» وزارت خارجه در ادامه این بیانیه متذکر شده که «عدم اجرای معاهده و عدم تامین حقابه هیرمند از سوی افغانستان و صدور بیانیه‌های سیاسی بدون اقدام عملی، به هیچ وجه قابل قبول نیست و جمهوری اسلامی ایران حقوق خود را برای اتخاذ تدابیر لازم محفوظ دانسته و بر مسئولیت کامل افغانستان در این خصوص تاکید دارد».

   

در ادامه واکنش‌های گستاخانه مقامات طالبان، وزیر امور خارجه نیز در پاسخی جدی گفت که «اگر لازم باشد از ابزار فشار هم برای وادار کردن آن بخش از هیات حاکمه افغانستان که همراهی نخواهند کرد با اعطای حقابه ایران استفاده خواهد شد.» حسین امیرعبداللهیان که به‌منظور پیگیری حقابه هیرمند به استان سیستان‌وبلوچستان سفر کرده است، درخصوص حقابه ایران و مذاکرات با هیات حاکمه افغانستان گفت: براساس معاهده هیرمند مبنای اینکه که آیا در سد کجکی که منشأ حقابه ایران است آبی وجود دارد یا نه، اظهارات سیاسی من و آقای ملامتقی نیست. وی تصریح کرد: بلکه باید هیات فنی از وزارت نیروی ما به‌طور مشترک با طرف افغانستانی از سد کجکی بازدید کنند و میزان آب را بسنجند و بر مبنای آن اعلام کنند که آیا در صورت رهاسازی آب این آب به منطقه سیستان وارد می‌شود یا نمی‌شود.

  

یک عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس نیز به مساله حق آبه ایران واکنش نشان داد و متذکر شد که «طبعاً به نفع خود افغانستانی‌هاست که این حقابه ایران را به‌درستی تامین کنند؛ چراکه اگر قرار باشد قرارداد‌های بین‌المللی و توافقاتی که بین ۲ کشور که در گذشته وجود داشته نادیده گرفته شوند و اعتباری نداشته باشند، آنها نیز بازنده خواهند بود؛ در این موضوع فقط بازنده ما نیستیم و آنها نیز در مسائل بسیاری متضرر خواهند شد، حتی در مسائلی ضرر بیشتری خواهند کرد.» ذوالنوری نوشت: عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس گفت: کسی نمی‌تواند حقوق ایران از حقابه هیرمند را انکار کند و افغانستانی‌ها باید حقابه ایران را تأمین کنند.

مجتبی ذوالنوری  با اشاره به اینکه در طول تاریخ ما از این حوزه‌های آبریز استفاده می‌کردیم، تصریح کرد: ایران، به‌ویژه در رابطه با حوزه آبریز هیرمند ایران با افغانستان قرارداد دارد و حقابه ما از گذشته ثبت شده است. بنابراین قرارداد، کسی نمی‌تواند حقوق ایران درباره این موضوع را انکار کند، لذا افغانستانی‌ها باید حقابه ایران را تامین کنند. ذوالنوری یادآور شد: هیچ‌ یک از دولت‌های گذشته که در افغانستان مستقر شده‌اند از «کرزی» تا «اشرف‌غنی» در جریان مذاکراتی که بین دو کشور صورت گرفته حق ایران را در این باره را منکر نشده‌اند، می‌گفتند که بارندگی نیست و آبی برای سرازیر شدن به سمت ایران وجود ندارد. جمهوری اسلامی می‌گوید هر میزان آبی که در این حوزه‌ی آبریز وجود دارد باید به میزان معین بین دو کشور تقسیم شود و اگر سهم ایران از این حوضه آبریز کم می‌شود سهم افغانستان نیز باید کم شود.

  

معین‌الدین سعیدی، نماینده چابهار درباره حقابه هیرمند و مواضع مقامات طالبان گفت:‌ در حالی که، در ماه‌های اخیر سیر مهاجرت از شهرستان‌های سیستان به‌دلیل مشکل بی‌آبی سرعت بالاتری گرفته است، طرف افغان به‌جای همکاری سازنده با بی‌احترامی به ملت ایران می‌گوید که «بروید دعا کنید که باران ببارد». سعیدی با اشاره به وضعیت نامناسب تامین آب شرب در منطقه سیستان گفت:‌ براساس معاهده سال 51 میان ایران و افغانستان، دولت افغانستان موظف به دادن حق‌آبه ایران از سرمنشأ آبی در این کشور است اما در زمان ریاست‌جمهوری اشرف‌غنی، سد کمال‌خان در این کشور به بهره‌برداری رسید و امروز نیز شاهد هستیم که حتی سرریز این سد نیز به‌سمت گودزره هدایت می‌شود تا عملاً حقوق حقه ایران به‌شکل کامل زائل شود. نماینده چابهار در مجلس ادامه داد: این مساله باعث شده است در ماه‌های اخیر سیر مهاجرت از شهرستان‌های سیستان سرعت بالاتری بگیرد و طرف افغان نیز به‌جای همکاری سازنده، با بی‌احترامی به ملت ایران می‌گوید که «بروید دعا کنید که باران ببارد». سعیدی با بیان اینکه «برآیند اقدامات دستگاه‌های مسئول کشورمان بیانگر این است که دیپلماسی آب که با محوریت وزارت امور خارجه، سازمان محیط زیست و وزارت نیرو شکل گرفته است، در یک ناهماهنگی فاحش قرار دارد» گفت: متاسفانه به‌نظر می‌رسد مساله حقابه جزو اولویت‌های کاری وزارت خارجه کشورمان نیست، به همین دلیل نمایندگان استان در مجلس طرح استیضاح آقای امیرعبداللهیان را کلید زده‌اند.