بانک جهانی، در گزارشی با عنوان «فقر و توزیع رفاه» به ارائه‌ی تحلیلی در خصوص وضعیت فقر و شاخص‌های رفاهی در دهه‌ی گذشته‌ی ایران پرداخت. 

  

  

به ‌گزارش صبح ساحل، کارشناسان اقتصادی، از دهه‌ی گذشته با تعبیر «دهه‌ی از دست‌رفته‌ی اقتصادی» یاد می‌کنند. براساس داده‌های بانک جهانی، سیاست‌های متکی بر نفت دولت‌ها و تلاش ناکافی آنها برای کاهش وابستگی‌های نفتی، شیوع بیماری کرونا، تحریم‌های اقتصادی و بحران کم‌آبی و خشکسالی اصلی‌ترین عوامل ناکامی ایران در این دهه به شمار می‌روند. بر این اساس جمعیت ایران به سرعت در حال پیرشدن و شهرنشینی است، مهاجران در جستجوی فرصت‌های اقتصادی به مناطق شهری می‌روند، خانواده‌های ایرانی در حال کوچک‌شدن هستند و سن متوسط جمعیت افزایش یافته است.

   

براساس داده‌های بانک جهانی، تولید ناخالص داخلی سرانه در ایران، طی دهه‌ی گذشته با کاهش 0.6 درصدی همراه بوده است. بین سال‌های 89 تا 1400، به‌طور میانگین 55 درصد از صادرات ایران مربوط به نفت بوده است. اقتصاد وابسته به نفت، کشور را در برابر تحریم‌های اقتصادی آسیب‌پذیر کرده و نوسان قیمت نفت و گاز در سال‌های مختلف، تاثیر مستقیمی بر معیشت مردم داشته است. به‌طوری که در سال 99 با کاهش تقاضای نفت در دنیا و شیوع ویروس کرونا، اقتصاد ایران به‌طور کامل از چرخه‌ی طبیعی خود خارج و بیشترین آسیب را پس از سال‌های جنگ متحمل شد. همین نوسانات باعث شده تا همزمان با کاهش قیمت نفت، کسری هزینه و درآمد برای دولت ایجاد شود و برای جبران آن، به ابزارهای دیگر متوسل شود. نتیجه‌ی رفاهی این کاهش رشد و افزایش تورم، کاهش قدرت خرید مردم بوده است. در این بین، تلاش دولت‌ها همواره این بوده که با افزایش پایه‌ی مالیاتی خود، از حجم وابستگی نفتی کشور کم کنند که البته کم و بیش ناموفق عمل کرده‌اند. به‌طوری که در سال‌ 82 حدود 43 درصد، در سال 92 حدود 64 درصد و در سال 99 حدود 55 درصد از صادرات ایران، مربوط به صادرات نفت بوده است.

   

در بخشی از گزارش بانک جهانی، به یارانه‌های پرشمار پیدا و پنهان دولت پرداخته شده است. براساس این گزارش، پرداخت یارانه‌های دولت در سه عنوان «کمک‌هزینه‌ها و دریافتی از خیریه‌ها»، «پرداخت‌های مستمر ماهانه یا مستمری» و «یارانه‌ی نقدی معمولی» است. در سال 2011 سهم دو دهک ضعیف‌تر جامعه از یارانه‌های نقدی معمولی 30 درصد بوده و 5 درصد از پرداخت‌های مستمری را شامل شده‌اند. 

نکته‌ی دیگر این است که هرچه به سمت دهک‌های ثروتمندتر جامعه حرکت می‌کنیم، یارانه‌های پنهان و سهم دهک‌های ثروتمندتر افزایش پیدا می‌کند؛ به‌طوری که در دو دهک بالایی 27 درصد از یارانه‌های ثروتمندترهای جامعه را مستمری تشکیل می‌دهد. در سال 2020 سهم خیریه‌ها و کمک‌هزینه‌ها افزایش پیدا کرده است و از حجم یارانه‌های مستمری کاسته شده و بر یارانه‌های قیمتی افزوده شده است؛ با این حال همچنان مستمری بیشترین سهم پرداخت‌ها در دهک‌های بالایی را شامل می‌شود. به‌ نظر می‌رسد تغییر سهم دهک‌های بالاتر، ناشی از اتکاء آنها به یارانه‌های پنهان کالاها مثل یارانه بنزین و اتکاء دهک‌های پایین‌تر جامعه به یارانه‌ی نقدی است که دولت به صورت مستقیم به آنها پرداخت می‌کند. بنابراین با کاهش مداوم ارزش یارانه‌ی نقدی دولت، سهم دهک‌های پایین‌تر نسبت به یارانه‌ها کاهش پیدا کرده است.