با گذشتن بیش از 7 ماه از شروع عملیات نظامی اسرائیل در غزه، پیشنهاد آتس بس با میانجی‌گری مصر و قطر از سوی حماس پذیرفته شد اما با وجود این موافقت، شاهد ادامه دادن عملیات نظامی اسرائیل در رفح هستیم. در رابطه با واکنش اسرائیل نسب به موافقت آتش‌بس از سوی حماس و ادامه عملیات نظامی در رفح گفتگویی با دکتر «محمد خواجویی»، تحلیل‌گر مسائل سیاسی به گفتگو پرداخته‌ایم. 

  

  

 

ما با وضعیت بسیار پیچیده‌ای روبرو هستیم. تجربه توافق آتش‌بس محدود را بین اسرائیل و حماس داشتیم که منجر به این شد که بخشی از اسرای اسرائیلی، آزاد شوند و چند روزی هم آتش‌بس برقرار بود و حملات اسرائیل متوقف شد. بعد از آن، تلاش‌های زیادی صورت گرفت برای توافق دیگر که منجر به آزادسازی بخش دیگری از اسرای اسرائیلی شود  اما طی ماه‌های اخیر چندین دور مذاکره انجام شده که هیچ کدام به نتیجه‌ای نرسیده است. به باور من انتظاراتی که دو طرف از آتش‌بس در برهه کنونی دارند بسیار متفاوت است و رسیدن آن‌ها به یک توافق جز با صرف نظر کردن از بخش زیادی از مطالباتشان ممکن نیست.

در شرایط کنونی دو مساله برای اسرائیل مهم است. ابتدا اینکه بتواند بقیه اسرا را که صد و خورده‌ای نفر هستند، آزاد کند؛ این موضوع جزئی از اهداف اولیه اسرائیل برای حمله به غزه بود و مطالبات زیادی در جامعه اسرائیل جهت انجام این عمل نیز وجود دارد. در عرصه نظامی، اسرائیل نتوانست با اقدام نظامی آن‌ها را آزاد کند از این‌رو این انتظار وجود دارد بعد از این مدت هرگونه توافق آتش‌بس منجر به آزادی این اسرای اسرائیلی شود.

هدف دوم این است که اسرائیل بتواند وضعیت امنیتی در غزه را تغییر دهد. به عبارتی به حکومت حماس در غزه پایان دهد. طبیعتاً آزادسازی اسرا برای اسرائیل یک هدف حداقلی محسوب می‌شود. هدف حداکثری، مهم و راهبردی اسرائیل این است که بعد از شکست در هفتم اکتبر و بعد از ماه‌ها جنگ علیه این منطقه، بتواند این دستاورد را برای خود خلق کند که بگوید من بعد از این مدت توانستم تهدید بزرگی به نام حماس را پایان دهم؛ به همین دلیل است که نگاه اسرائیل به توافق آتش‌بس، توافق آتش‌بس موقت است. مقامات اسرائیل بر روی این موضوع تاکید می‌کنند که هرگونه آتش بس در غزه به معنای پایان جنگ ما علیه حماس نیست و جنگ علیه حماس ادامه پیدا می کند.

نگاه اسرائیل این‌گونه است که اگر اسرائیل توافقی را بپذیرد که تنها اسرای اسرائیلی آزاد شوند و جنگ خاتمه پیدا کند و حماس همچنان قدرت خود را در غزه پابرجا داشته باشد، به این معناست که اسرائیل بعد از ماه‌ها جنگ هیچ دستاورد جدی را از نظر راهبردی نتوانسته در غزه محقق کند. بنابراین برای اسرائیل تنها یک توافق موقت که منجر به آزادسازی اسرا باشد می‌تواند مهم باشد و در نهایت اسرائیل نیاز دارد به ادامه جنگ برای تغییر وضعیت امنیتی در غزه و پایان حکومت حماس در غزه.

 سمت فلسطینی، نگاه دیگری به آتش‌بس دارند و این باور را دارند که هرگونه آتش بس باید دائم باشد و زمانی اسرای اسرائیلی آزاد می‌شوند که در نهایت اسرائیل نیز به جنگ خود علیه غزه پایان دهد و نیروهای خود را از این منطقه خارج کند؛ به عبارتی فلسطینیان نگرانند که بعد از آزادسازی اسرای اسرائیلی هیچ ابزار فشاری در مقابل اسرائیل نداشته باشند و اسرائیل نیز همچنان جنگ را ادامه دهد. بنابراین اسرائیل در شرایط کنونی به دنبال توافق آتش‌بس موقت است که در پس آن بتواند همچنان عملیات نظامی خود را ادامه دهد؛  از سوی دیگر فلسطینیان به دنبال توافق آتش‌بس دائم هستند و این همان چیزی است که منجر به این شده است که حصول توافق طی هفته‌ها و ماه‌های اخیر بسیار دشوار باشد و عملاً تمامی این مذاکرات تاکنون به نتیجه نرسیده است. هرچند که به نظر می رسد که دو طرف به دنبال اعمال فشار تا حد امکان هستند که به سمت یک توافق حرکت کنند اما این توافق زمانی حاصل می شود که دو طرف از مواضع خود تا حد زیادی کنار بکشند که فعلا چشم اندازی برای این موضوع دیده نمی‌شود مگر اینکه یکی از طرف ها  ناگزیر شود یک امتیاز بزرگی  را به طرف مقابل دهد. بنابراین تفاوت در نگاه اسرائیل و حماس نسبت به آتش‌بس منجر به این شده که تاکنون این مذاکرات به نتیجه نرسد و به یک وضعیت بغرنج و پیچیده‌ای برسند.

  

بیش از ۷ ماه از آغاز جنگ اسرائیل در غزه می‌گذرد؛ اگر در شرایط کنونی جنگ متوقف شود، عملاً اسرائیل از نظر راهبردی نتوانسته است تغییری در وضعیت غزه ایجاد کند. خرابی‌های گسترده یا کشتن افراد بی‌گناه به معنای تغییر راهبردی در غزه نیست. حماس در غزه حضور دارد و بسیاری از تونل‌های حماس هنوز کشف نشده است. حماس موشک‌هایی را به مناطق اسرائیلی شلیک می‌کند و این یعنی رهبریت نظامی حماس همچنان ساختار خود را حفظ کرده است و در شرایط کنونی اگر جنگ بخواهد در این نقطه متوقف شود، طبیعتاً اسرائیل هیچ بهره‌ای نتوانسته است، کسب کند.

بنابراین اسرائیل نیاز دارد جنگ را ادامه دهد تا به یک دستاورد نظامی مشخص برسد تا بتواند این را در جامعه داخل اسرائیل  بفروشد.

به نظر من اسرائیل در برهه کنونی جنگ علیه رفح  را آغاز کرده است اما این جنگ را به صورت مرحله‌ای پیش می‌برد و تلاش کرده است همزمان با آن در میز مذاکره هم حضور پیدا کند تا از طریق حملاتی که در رفح دارد، به طرف فلسطینی اعمال فشار کند تا بتواند از این طریق بیشترین امتیاز را کسب کند. بنابراین حملات اسرائیل علیه رفح به صورت تدریجی ادامه پیدا خواهد کرد و این استراتژی اسرائیل است که عملیات را به صورت گسترده انجام نمی‌دهد و مرحله به مرحله پیش می‌رود تا بتواند برآورد دقیقی از این عملیات داشته باشد زیرا این عملیات نمی‌تواند مانند عملیات‌های کور قبلی باشد که حملات هوایی گسترده دارد و غیر نظامیان هم در آن بیشتر کشته می‌شوند؛ بنابراین اسرائیل ناگزیر است که  در این عملیات دقت بالایی داشته باشد تا بتواند تا حد زیادی به اهداف مدنظر خود برسد.

 اگر اسرائیل در برهه کنونی عملیات گسترده‌ای در رفح انجام ندهد و تغییر در چهره امنیتی غزه اتفاق نیفتد، باید عملاً شکست را بپذیرد و پایان جنگ و پذیرش آتش‌بس در این مرحله به معنای این خواهد بود که دولت نتانیاهو بدون هیچ دستاورد مشخصی در این جنگ سقوط خواهد کرد.

 

  

  

 

به نظر می‌رسد که این اختلافات زمانی حل می‌شود که در عرصه میدانی یکی از طرف‌های قدرت ادامه شرایط را نداشته باشد و عملاً به وضع موجود تن دهد. اگر اسرائیل در عرصه میدانی نتواند به اهداف مد نظر خود در رفح برسد و ادامه حضور نظامی در غزه برای او هزینه‌زا باشد و ترجیح دهد که به توافقی تن دهد که اسرای اسرائیلی آزاد شوند، طبیعتاً در این مرحله این اسرائیل است که ناگزیر به دادن امتیاز به طرف مقابل می‌شود و ناگزیر خواهد شد که از اهداف اولیه خود  فاصله بگیرد و بپذیرد که یک نوع آتش بس دائم در غزه شکل بگیرد. در سوی مقابل هم اگر شرایط به گونه‌ای باشد که اسرائیل در عملیات نظامی خود در رفح  موفق باشد، طرف فلسطینی در شرایط دشواری قرار می گیرد و ناگزیر می‌شود به یک توافق موقت تن دهد و این یعنی جنگ ادامه خواهد داشت.زمان بسیار تعیین کننده است؛ ما شاهد این هستیم که اسرائیل همزمان با مذاکره به رفح حمله می‌کند، این حرکت بدین معناست که بتواند ابزار فشار خود را در این مذاکرات حفظ کند تا بتواند به توافقی که مدنظرش است دست یابد. بنابراین زمانی این اختلافات حل می‌شود که یکی از طرفین دست کم در عرصه میدانی با ناکامی روبرو شود و قدرت ادامه دادن را نداشته باشد. در هر حال شرایط اگر به این شکل فرسایشی ادامه پیدا کند احتمالاً حصول توافق به این راحتی نخواهد بود و زمان فقط می‌تواند مشخص کند که کدام یکی از طرفین می‌تواند هم در عرصه میدانی و هم توافق آتش‌بس برنده باشند.