اضافه وزن یک مشکل جدی در کل جامعه است و کودکان و نوجوانان نیز درگیر این مسئله شده‌اند. وقتی افراد اضافه و انباشت چربی بیش از حد داشته باشند، در واقع به اضافه وزن مبتلا هستند. این دسته از افراد در متابولیسم (سوخت و ساز)، دچار اختلالات عمده خواهند شد. علاوه بر این، تمام ارگان‌های بدن تحت تاثیر انباشت چربی قرار می‌گیرند. 

  

مشکلات سیستم اسکلتی- عضلانی، یکی از عوارضی است که عدم تحرک و اضافه وزن ناشی از آن به وجود می‌آورد. اضافه وزن باعث می‌شود که ستون فقرات و مفاصل، تحت فشار قرار بگیرند. یکی از دلایل بروز بیرون زدگی دیسک کمر یا آرتروز زودرس زانو در افراد جوان، اضافه وزن است. این مشکلات ناشی از عدم تحرک، ضعف سیستم عضلانی- اسکلتی و اضافه وزن در دوران کودکی و نوجوانی می‌تواند باشد. با توجه به موارد یاد شده، کنترل وزن از زمان کودکی به فرزندان باید آموزش داده شود و فعالیت‌های جسمی بیش از پیش مورد توجه قرار بگیرد.

   

به طور کلی، دو نوع دیابت اصلی وجود دارد که یکی از آن‌ها دیابت نوع یک و وابسته به انسولین است و نوع دیگر یعنی دیابت نوع دو، مرتبط با ژنتیک و چاقی به حساب می‌آید. کودکان چاق بیش از سایر افراد مستعد ابتلا به دیابت نوع دو در سنین بالاتر هستند به ویژه در شرایطی که زمینه ژنتیکی نیز داشته باشند. توجه به تغذیه کودکان و کنترل وزن آن‌ها برای پیشگیری از دیابت بسیار اهمیت دارد و والدین باید به این مسئله توجه کافی داشته باشند. افراد مبتلا به دیابت، با مشکلات زیادی مواجه می‌شوند در حالی‌که با داشتن یک برنامه زندگی سالم از زمان کودکی، می‌توان احتمال بروز دیابت نوع دو را کاهش داد. 

  

همان‌طور که اشاره شد، اختلال در متابولیسم بدن ناشی از اضافه وزن روی قسمت‌های مختلف بدن اثر منفی می‌گذارد. برای مثال، احتمال بروز بیماری‌های قلبی و عروقی در افرادی که دچار اضافه وزن هستند، بیشتر است. نیم رخ چربی در افراد دارای اضافه وزن دچار مشکل خواهد شد که این مسئله در کنار شرایط تنش‌زا برای بدن مانند هوای آلوده یا مصرف دخانیات (سیگار و قلیان)، می‌تواند منجر به تغییرات در عروق یا به عبارتی تصلب شرایین شود. متاسفانه سن مصرف دخانیات کاهش یافته و در برخی کودکان و نوجوانان شاهد مصرف دخانیات به ویژه قلیان هستیم. بعضی از خانواده‌ها تصور می‌کنند که مصرف قلیان به اندازه سیگار خطر ندارد  و به همین دلیل به فرزندان خود اجازه استفاده از قلیان را می‌دهند در حالی‌که این باور نادرست است. برای مثال، در اصطلاح چاق کردن یک قلیان، حدودا معادل مصرف 40 نخ سیگار می‌تواند باشد. پیشگیری از مصرف دخانیات به ویژه در سنین پایین، نیاز به فرهنگسازی دارد. اگر برای این منظور کاری صورت نگیرد، با توجه به عدم تحرک افراد در سنین پایین و اضافه وزن در کنار مصرف دخانیات، شاهد افزایش مبتلایان به بیماری‌های قلبی و عروقی در آینده هستیم. 

  

مشکلات اضافه وزن به موارد یاد شده خلاصه نمی‌شوند و این دسته از افراد با مشکلات دیگری نیز مواجه خواهند شد. برای مثال، اختلال در عملکرد تنفس یکی دیگر از مشکلات ناشی از اضافه وزن یا به عبارتی چاقی است. افزایش حجم چربی داخل شکم، با کاهش دایره حرکتی دیافراگم همراه است در نتیجه تنفس کم عمق‌تر خواهد شد. علاوه بر این، اختلال در متابولیسم بدن ناشی از اضافه وزن، می‌تواند روی سیستم عصبی مرکزی بدن (CNS ) نیز اثر بگذارد و عملکرد آن را با مشکل مواجه کند.

به همین دلیل آن دسته از کودکان یا نوجوانانی که دچار اضافه وزن هستند، با مشکل کاهش تمرکز ممکن است مواجه شوند. باید توجه داشت که حتی اگر اضافه وزن مطرح نباشد، مصرف غذاهای پرچرب می‌تواند به نوعی منجر به خواب‌آلودگی و اختلال در تمرکز شود. 

  

شاید خیلی از افراد تصور کنند که تنها فعالیت جسمی اهمیت دارد در حالی‎‌که این باور نادرست است و در کنار فعالیت جسمی باید به تغذیه نیز توجه کافی داشت. اگر میزان انرژی دریافتی فرد زیاد باشد و این انرژی مصرف نشود، در اصطلاح انباشت انرژی ایجاد خواهد شد که این انباشت انرژی منجر به انباشت چربی و چاقی خواهد شد. برخی از افراد تصور می‌کنند که تنها مصرف چربی در بروز چاقی نقش دارد در حالی‌که پروتئین و قند هم در بروز چاقی می‌تواند نقش داشته باشد. اما چربی بیش از هر چیز اهمیت دارد چون محتوای انرژی چربی بالا است. والدین باید به تغذیه در کنار فعالیت جسمی توجه کافی داشته باشند و فرزند خود را به داشتن یک سبک غذایی سالم تشویق کنند. 

  

با توجه به تعاریف سازمان بهداشت جهانی (WHO) هر فردی که کمتر از 4 هزار قدم در روز (حدود 3 کیلومتر) راه برود، به سبک زندگی نشسته دچار است. بسیاری از کودکان و نوجوانان حتی مجموعا هزار قدم در روز نیز راه نمی‌روند و فعالیت جسمی ندارند. بازی‌های کامپیوتری جایگزین بازی‌های پرتحرک گذشته شده و تغذیه نامناسب به ویژه در زمان انجام بازی (چیپس و پفک)، منجر به ذخیره مقادیر زیادی چربی در بدن کودکان و نوجوانان شده است. بسیاری از این بازی‌ها کودک و نوجوان را دچار اضطراب می‌کنند که این مسئله می‌تواند پرخوری در زمان بازی را تشدید کند. با توجه به تمامی موارد یاد شده، بروز عوارض جدی در بدن کودکان و نوجوانان دور از انتظار نیست. 

  

کودکان باید در قالب بازی تحرک داشته باشند و در سنین پایین برنامه ورزشی به تنهایی جذابیت ندارد. برای این منظور باید والدین سعی کنند وقت بیشتری را به فرزندان خود اختصاص بدهند و آن‌ها را در بازی‌های پرتحرک همراهی کنند. با توجه به اینکه فاصله بین والدین و فرزندان به دلیل شرایط زندگی زیاد شده می‌توان برای گذراندن وقت بیشتر و تحرک جسمی، کودکان را در برنامه خریدهای خانه مشارکت داد. تحرک جسمی بدین شکل و همراهی با والدین در قالب پیاده‌روی با هدف خرید، می‌تواند مفید واقع شود. والدین باید یک الگو برای فرزندان خود باشند برای این منظور استفاده کمتر از وسایل نقلیه در مسیرهای کوتاه و استفاده از پله به جای آسانسور توصیه می‌شود. هر چه فعالیت‌های روزانه پر تحرک‌تر باشد، برای کودک مفیدتر است.

  

در سنین بالاتر مثلا نوجوانان، می‌توان ورزش را جایگزین بازی کرد. برای تشویق نوجوانان به ورزش باید الگوهای ورزشی مناسب وجود داشته باشد که برای این منظور رسانه‌ها باید فرهنگ‌سازی کنند تا این گروه سنی به ورزش تشویق شوند. ورزش و به طور کلی فعالیت‌های جسمی باید با شدت کم شروع شود تا به بدن آسیب وارد نکند. هدف ورزش از هر فرد به فرد دیگر متفاوت است در نتیجه نوع و شدت تمرین‌ها بر اساس هدف ورزش تعیین خواهد شد. برای این منظور مشاوره با متخصص پزشکی ورزشی می‌تواند مفید واقع شود. خیلی از افراد تصور می‌کنند که تمرینات قدرتی تمرینات مناسبی برای گروه‌های سنی پایین نیستند در حالی‌که این باور اشتباه است و این نوع تمرینات مناسب تمام گروه‌های سنی هستند. فقط باید توجه داشت که این تمرینات برای هر فرد با توجه به شرایط بدنی، سن و نوع ورزش (حرفه‌ای یا غیر حرفه‌ای) متفاوت است. 

  

همان‌‌طور که اشاره شد، تغذیه در کنار تحرک اهمیت دارد و مشاوره با متخصص تغذیه برای کودکان و نوجوانان به ویژه آن دسته‌ای که اضافه وزن دارند، می‌تواند مفید باشد. البته نباید این مسئله را از یاد برد که کودکان را نمی‌توان مانند افراد بزرگسال از خوردن همه چیز محروم کرد. رژیم غذایی، چندان برای این گروه سنی کاربرد ندارد و به جای آن باید سبک تغذیه‌ای اصلاح شود. برای این منظور خانواده باید به سمت سبک تغذیه‌ای سالم بروند یعنی مصرف غذاهای پرچرب محدود شود و مصرف غذاهای حاضری مثل فست فود (Fast Food) محدود شود. همچنین تنقلات سالم را باید جایگزین چیپس و پفک کرد. مصرف خوراکی‌های شیرین به ویژه نوشابه باید حداقل ممکن برسد. تغییر در سبک پخت و پز غذا نیز می‌تواند مفید باشد. برای مثال، استفاده کمتر از روغن یا کمک کردن از وسایلی چون هواپز موثر است. هواپز می‌تواند مصرف روغن را تا حدود 90 درصد کاهش بدهد در عین حال غذاهایی که با آن پخته می‌شود با ذائقه ما ایرانی‌ها سازگاری دارد.