نشست دگردیسی اقتصاد مخدر در افغانستان و مخاطرات طبیعی آن با همکاری پژوهشکده مطالعات پیشرفته خاورمیانه و موسسه کادراس برگزار شد.

در این نشست که با حضور «مجتبی نوروزی» کارشناس ارشد مسائل افغانستان، «بهرام زاهدی» مدرس دانشگاه و کارشناس مسائل افغانستان، «ویدا یاقوتی» دبیر گروه مطالعات افغانستان در پژوهشکده مطالعات پیشرفته خاورمیانه و «محمد بیات» پژوهشگرروابط بین الملل در پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه برگزار شد، مسائلی چون  تغیییر الگوی تجارت مخدری درافغانستان،  بررسی ادله پیرامون تغییر یا عدم تغییر آن و تهدیدات و مخاطرات امنیتی آن مورد بررسی قرار گرفت.

    

در این نشست یاقوتی در رابطه با سهم تجارت مخدری در افغانستان با بیان اینکه این کشور با تولید بیشترین میزان کشت خشخاش در جهان تا قبل از سال 2023 سهم بالاتری از کشورهای چون میانما،مکزیک و کلمبیا داشته است گفت: تولید خشخاش  در افغانستان از سال 2001 یعنی بعد از حمله نظامی آمریکا به افغانستان به شدت رشد می کند و دلیل آن عدم در دست داشتن قدرت توسط طالبان و تلاش جهت کسب درآمد بوده است. بر اساس آمار سازمان ملل از سال 2004تا 2007 یعنی سال هایی که آمریکا حضور پر رنگی دراین کشور داشته است تولید مواد مخدر به بیشترین میزان خودش می رسد و هر سال طالبان این کشت را به جهت تامین نیازهای اساسی و کسب درآمد یشتر می کند. بر اساس این گزارش سال 2012فروش مواد مخدر 70 میلیارد دلار در سطح جهانی بوده است که 4 میلیارد دلار از آن سهم افغانستان بوده است که یک چهارم این درآمد سهم کشاورزان و مابقی آن سهم فرماندهان نظامی و قاچاقچیان موادمخدر بوده است.یاقوتی گفت: مطابق با گزراش‌ها درآمد مواد مخدر 20 تولید ناخالص داخلی افغانستان را تشکیل داده است از این جهت مبارزه با آن به یک چالش جدی برای دولت به تبدیل شده است. یاقوتی در ادامه افزود: با روی کارآمدن طالبان در سال 2021 و ممنوع اعلام کردن کشت خشخاش و فروش مواد مخدر، مطابق با گزارش‌ها با کاهش شدید مواجه شده است اما در مقابل مواد مخدر صنعتی جهت درآمدزایی اضافه می‌شود.  یاقوتی در ارتباط با جایگزینی مواد مخدر در افغانستان و رو آوردن به مواد صنعتی به جای مواد مخدر سنتی بیان داشت: طالبان به دودلیل این کار را انجام داده‌اند یک دلیل آن جغرافیای افغانستان و محصور بودن درخشکی ومعضل آب است که با آن روبرواست زیرا کشت خشخاش آب زیادی مصرف می‌کند و سرمایه گذاری در بخش آب را ترجیح می‌دهد که در بخش‌های دیگر هزینه کند مثل فروش آب به ایران و پاکستان. دلیل دوم جلب نظر جامعه بین الملل است. جایگزین کردن کشت‌های دیگر برای طالبان بسیار راحتتر از این است که بخواهد این سیستم را حذف کند زیرا رهگیری و پیگیری کشت خشخاش راحتتر است و آمارها به راحتی قابل دسترس هستند و این مساله که افزایش مواد صنعتی تحت نظر طالبان صورت می‌گیرد را می توان به عنوان یک سناریو در نظر گرفت.یاقوتی با بیان اینکه تولید مواد مخدردرافغانستان به عنوان یک کشورهم مرز با ایران یک تهدید فزاینده برای امنیت ملی کشور است، افزود: رکن تدوام زندگی اجتماعی در هر کشوری حفظ امنیت ملی آن است و یکی از بعدهای امنیت ملی، امنیت اجتماعی است که می‌تواند با مواد مخدر به خطر بیافتد بنابراین این مساله را باید به عنوان یک چالش و تهدید  برای امنیت ملی ایران در نظر بگیریم.

  

نوروزی در بخشی از این نشست با اشاره به سهم اقتصاد مواد مخدر و نسبتش با حجم اقتصاد افغانستان قابل اعتناست بیان داشت: درآمدی که از یک منبع غیررسمی و غیرقانونی وجود داشته است در اقتصاد رسمی جریان پیدا می کند و گردش و چرخش این پول یک ساختار پیچیده مافیایی دارد. وی با بیان اینکه وقتی اقتصاد به یک سبک ازدرآمد زایی عادت کند تغییر آن سخت است گفت: حتی اگر سختی گیری دولت نسبت به این مساله وجود داشته باشد سرعت واکنش اقتصاد، زمانبر است. نوروزی در ادامه در رابطه با امکان کنار گذاشتن مواد مخدر درافغانستان بیان داشت: در دوره جمهوریت در رابطه با آن بسیار بحث شد. یک بخش به داخل افغانستان و توان حکومتها بر می گردد و بخش دیگربه مسائل بین المللی برمی گردد.

این کارشناس مسائل افغانستان با بیان اینکه فقط عوامل اقتصادی و نگاه مافیایی به مواد مخدر در تامین بافت جغرافیایی مواد مخدر تاثیر گذار نیست گفت: گاهی اراده سیاسی پنهانی وجود دارد که در رابطه با این مساله که مواد مخدر در کجا تولید شود و محل مصرف آن کجا باشد تعیین کننده هستند. وی در ادامه بیان داشت: از سال 1919 به بعد آمریکا یی‌ها خیلی در افغانستان فعال نیستند اما در دهه‌های 50 و 60 تنها پروژه‌ای که ورود می‌کنند و درآن سرمایه گذاری می‌کنند پروژه آبرسانی هلمند است. در یک ولایت کاملا بیابانی که تراکم جمعیتی پایینی دارد سرمایه گذاری جهت آب و توسعه کانال های آبیاری به این منطقه صورت می‌گیرد و در نهایت پروژه نزدیک به بهره‌برداری نیمه کاره رها می‌شود و همین مبنای تبدیل شدن هلمند به بزرگترین نقطه کانونی جغرافیایی مواد مخدر شد. نوروزی در رابطه با امکان کنار گذاشتن مواد مخدر و جایگزین کردن آن با کشت‌های جایگزینی چون گندم یا زعفران گفت:جایگزین کردن آن سخت است زیرا جایگزین‌ها جذاب نیستند. مسائلی چون حساسیت نسبت به آب، سرعت بازدهی، وجود چرخه خرید و نقدشوندگی سریع در کشت جایگزین اهمیت دارد. وی با بیان اینکه عادت در اقتصاد اهمیت دارد و تغییر موضوع اقتصاد به سختی صورت می گیرد، ادامه داد: پاشنه آشیلی که طالبان با آن مواجه است مساله فقر است. اگر چرخه اقتصاد مختل شود اولین چیزی که سراغی افراد پایین دست  می‌آید فقر است از سوی دیگر جایگزین مناسب برای نیروی کاری که از چرخه اقتصادی کنار گذاشته شده است اسلحه به دست گرفتن است.

   

این کارشناس در ادامه افزود: جریانات رقیب از این نارضایتی بدنه اجتماعی استفاده می‌کنند و یک معضل امنیتی برای جریان حاکم بوجود می‌آید. در رابطه با تغییر الگوی کشت مواد مخدر در افغانستان باید بیان داشت پیش از این ما شاهد این بودیم که افغانستان به عنوان قطب تولید مواد مخدر در جهان شناخته می‌شد و گزارش ارائه شده بیان می‌داشت، بیشترین میزان تولید تریاک وهروئین مربوط به این نقطه است. اما تغییری که امروزشاهدش هستیم این است که بعد از روی کارآمدن امارت اسلامی افغانستان و فتوای هبت الله آخوندزاده پیرامون کشت، تولید، مصرف و قاچاق مواد مخدر و مشروبات الکلی ،قریب به یکسال میزان زمین‌های زیر کشت خشخاش کاهش پیدا کرده است. اما همزمان با کاهش کشت خشخاش الگوی تولید مواد مخدر در افغانستان تغییر کرده است.نوروزی در ارتباط با مخاطرات تغییر الگوی موادمخدر در افغانستان از سنتی به صنعتی گفت: آسیب‌های اجتماعی توسعه این مواد مخدر بیشتر از مواد مخدر سنتی است و تولید و رشد این مواد تاثیر منفی برجای خواهد گذاشت. از سوی دیگر کشف این مواد بسیار سخت است و انرژی و توان بیشتری باید صرف کنترل و کشف آن شود.

در بخش دیگر ازاین نشست دکتر زاهدی در رابطه با سهم  تجارت مخدری افغانستان گفت: در سال 1992 افغانستان تبدیل به بزرگترین تولید کننده خشخاش شده بود و یک روند روبه رشد و افزایشی داشت و در سال 2013 تجارت ناشی از مواد مخدر به 7 میلیارد دلار در افغانستان رسید. اما گزارشات اخیر سازمان ملل می گوید شاهد کاهش 95 درصدی کشت خشخاش در این کشور هستیم. این کارشناس درادامه بیان داشت: خطر رفتن به سوی مواد مخدر صنعتی در افغانستان وجود دارد. فقر گسترده در افغانستان برای این کشور و کشورهای پیرامون بسیار خطرناک است، برنامه‌های جهانی برای رفع این مساله بسیار مهم است و سازمان ملل باید نقش حمایتی ایفا کند.