دوشنبه هفته پیش بود که در بیانیه‌ای که در ششمین اجلاس وزرای خارجه وگفتگوهای راهبردی کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس و روسیه به میزبانی مسکو برگزار شد، بیانیه‌ای صادر شد که در این بیانیه حق حاکمیت ایران بر جزایر سه گانه سرزمینی‌اش را به مذاکره مسالمت‌آمیز با دولت امارات متحده عربی خوانده شد و حتی مراجعه به دادگاه بین‌المللی محول کرد.

این درحالیست که این جزایر براساس همه ادله‌های موجود قانونی و تاریخی جزئی لاینفک و ابدی متعلق به ایران هستند. اینکه اعراب حاشیه جنوبی خلیج فارس به سردمداری امارات متحده عربی بر ادعایی واهی پافشاری می‌کنند، سالیان زیادیست که مسبوق به سابقه است. اما اینکه روسیه برای اولین بار و در بیانیه‌ای رسمی بر این ادعای واهی به نوعی صحه می‌‌گذارد، موضوعی بسیار مهمی است و لزوم توجه بیش از پیش مسئولان امر را می‌طلبد چه آنکه این مقوله ارتباطی تنگاتنگ با مسئله حیاتی تمامیت سرزمینی ما و امنیت ملی کشور دارد. این اقدام روسیه را باید درکنار اقدام مشابهی که چین درآذر ماه سال گذشته و در جریان سفر شی جین پینگ به منطقه و صدور بیانیه‌ای موسوم به بیانیه ریاض دید که از ادبیاتی مشابه با بیانیه مسکو برخوردار بود. اما بیانیه مسکو به نظر می آید حتی از بیانیه ریاض هم پا را فراتر نهاده چه آنکه در بیانیه ریاض چین ارجاع ادعاهای کذب امارات به دیوان بین‌المللی دادگستری را نپذیرفته بود اما گویا روسیه بر این خواست نامشروع امارات گردن نهاده.

این تحولات علاوه برآنکه بر مبنای حقیقت حاکم بر روابط بین‌الملل که مبتنی بر منفعت کشورهاست استوار است موید این نکته نیز هست که روسیه و چین متحد استراتژیک ما نیستند؛ اگرچه در برخی مسائل و بنابر اقتضائات به ما نزدیک می‌شوند ولی در برخی محافل قدرتمند در تهران این موضوع فهمیده نشده است. همینطور از شکل‌گیری نظمی جدید در خاورمیانه حکایت دارد. نظمی که آمریکا با کمرنگ‌ترکردن حضور عمدی و برنامه‌‌ریزی شده‌اش در منطقه، تمایل دارد ضمن آنکه حضور خود را به صفر نرساند، با برون‌سپاری قسمتی از نقشش و هزینههایش به متحدان تاریخی‌اش در منطقه، دیگر قدرتهای جهانی را هم در ترتیبات امنیتی و بالطبع هزینه های تامین امنیت اینجا سهیم کند و به تنهایی این هزینه ها را بردوش نکشد. چه آنکه با حضور پررنگ‌تر چین و چه بسا روسیه شاهد ناخشنودی ملموسی از سوی آمریکا نیستیم. آمریکا تقریبا از دوره دوم ریاست جمهوری اوباما این راهبرد را دنبال کرده و در دولت‌های بعدی‌اش هم با تاکتیکهایی متفاوت این مهم را دنبال کرده و می‌‌کند. دو قدرت جهانی دیگر یعنی روسیه و چین هم با علم به این موضوع و با نگاه به منفعت خود و با توجه به بده بستان‌هایی که با کشورهای ثروتمند عرب حاشیه جنوبی خلیج فارس دارند که قطعا از میزان و حجم روابط اقتصادی‌شان با تهران بسیار بالاتر است و مبتنی بر ذهن حسابگرشان وارد بازی‌های جدید منطقهای شده اند.

اما روی سخن با برنامه‌ریزان و مجریان سیاست خارجی کشور است که با توجه به این واقعیتها از این دریچه به این مقوله بنگرند. به نظر می‌آید در سیاست خارجی کشور شاهد نوعی عدم توازن هستیم و این عدم توازن یعنی تکیه بیش از حد روابط با چند کشور و بازیگر محدود مثل روسیه، چین و چند کشور دیگر و عدم تنوع‌بخشی وگسترش روابط با همه کشورهاست. البته این عبارت به معنای دشمنی با روسیه یا چین نباید تعبیرشود بلکه با داشتن روابط با این دو کشور قدرتمند دنیا در بالاترین سطوح، توجه ما از بلوک‌های دیگر قدرت در دنیا نباید دورشود. چون داشتن رابطه با همه کشورها امکان مانور در حوزه روابط خارجی را بالا می‌برد. اما این ناچاری خودخواسته ما در محدودسازی روابط، مبدل به انگیزه‌ای برای تهدید منافع ملی ما در قالب بده بستان‌‌های منطقه ای از سوی کشورها می شود. همانطورکه غرب دلسوز ما نبوده و نیست شرق هم همین حس را نسبت به ما دارد و سایر طرف‌ها و بازیگران عرصه جهانی و منطقه‌ای نیز نسبت به ما چنین می‌اندیشند و منافع ملی‌شان اساسی‌ترین نقش در رویکرد آنها دارد.

اما این به هنر دیپلماسی ما بستگی دارد که با محوریت منافع ملی خود روابطمان را با دنیا تنظیم کنیم. کشور ما باید با اتکا به ظرفیتها و توان داخلی و بهره‌مندی از موقعیت استراتژیکش در منطقه، تلاش مضاعف در ارتقای جایگاهش در نظم جدید منطقه ای به خرج دهد. ایران باید به همه کشورها چه آنها که حتی تهران را دوست خود می‌خوانند، به گونه‌ای جدی بفهماند از منافع ملی‌اش به هیچ وجه چشمپوشی نمی کند. دست‌اندرکاران سیاست خارجی ما هم شرایط جدید حاکم بر منطقه را به خوبی متوجه شوند که درصورت غفلت از این موضوع زیان بزرگی متوجه منافع ملی ما خواهدشد. ابعاد این زیان‌ها در حوزه هایی مثل جاماندن از پیشرفت های اقتصادی در رقابت های فزاینده این حوزه گرفته تا موضوع حیاتی امنیت ملی و تمامیت ارضی کشور می تواند گسترده باشد.

روزنامه صبح ساحل